Leiden Classics: Einstein & Friends
Museum Boerhaave toonde in 2015 ter ere van het honderdjarig bestaan van Einsteins Algemene Relativiteitstheorie de expositie ‘Einstein & Friends’. De tentoonstelling belichte zijn Hollandse vrienden en zijn liefde voor Leiden. Hierbij een kijkje uit de tentoonstelling aan de hand van zeven afbeeldingen.
Einstein en Lorentz bij huize Ehrenfest
In 1911 kwam de natuurkundige 
Albert Einstein (1879-1955) samen met zijn vrouw voor het eerst naar Leiden, op uitnodiging van studenten. Het echtpaar logeerde bij de Leidse natuurkundige Hendrik Antoon Lorentz, die aan de Hooigracht woonde. Deze foto van Einstein en Lorentz is in 1920 gemaakt door Paul Ehrenfest, voor zijn huis in de Witte Rozenstraat. Ehrenfest was Einsteins boezemvriend. Einsteins liefde voor Leiden was groot. Hij noemde Leiden ‘dat verrukkelijke plekje grond op deze dorre aarde’.
Einstein in studeerkamer
Einstein kwam regelmatig naar Leiden om met bevriende 
natuurkundigen over zijn theorieën te discussiëren en om samen muziek te maken. In 1916, midden in de Eerste Wereldoorlog, was hij blij even uit het roerige Berlijn weg te kunnen. Ook toen verbleef hij bij Ehrenfest, en besprak hij met de Leidse wiskundige en astronoom Willem de Sitter de consequenties van de Algemene Relativiteitstheorie voor het heelal als geheel. In de studeerkamer aan de Witte Rozenstraat werd Einstein op de gevoelige plaat vastgelegd.
Het eerste van de drie zeemanramen
In 1896 ontdekte de natuurkundige Pieter Zeeman in het laboratorium van Kamerlingh Onnes het zogeheten Zeemaneffect. Dit betreft de uitwerking van een magnetisch veld op licht. Al spoedig kwam Lorentz met een theoretische verklaring en samen wonnen ze in 1902 de Nobelprijs. Vijfentwintig jaar na de ontdekking beeldde Harm Kamerlingh Onnes, een neef van de koudeprofessor, de ontdekking en verklaring uit in drie glas-in-loodramen. Op het bovenste raam kijkt Zeeman door een spectroscoop naar ‘gespleten’ licht dat wordt uitgezonden door gloeiend keukenzout. Tegenwoordig hangen de Zeemanramen in het Oortgebouw, maar lang sierden ze de benedengang in het Kamerlingh Onnes Laboratorium.
Einsteins sollicitatiebrief
Hoewel Einstein vanaf 1911 regelmatig een bezoek bracht aan Leiden om colleges te geven als bijzonder hoogleraar, schreef hij al in 1901 een sollicitatiebrief aan Heike Kamerlingh Onnes, hoogleraar-directeur van het Leidse Natuurkundig Laboratorium. Kon hij een assistent gebruiken? De net-afgestudeerde Einstein kreeg nul op het rekest. In 1920 lagen de kaarten anders. Kamerlingh Onnes hielp toen maar wat graag mee om Einstein, inmiddels wereldberoemd, als gasthoogleraar naar Leiden te halen.
Inaugurele rede
‘Drink na afloop, voor het uitspreken van
de bedankjes, op je gemak een glas water.’ Dat advies gaf Ehrenfest aan Einstein toen hij op 27 oktober 1920 in het Groot Auditorium zijn inaugurele rede uitsprak. Zo konden de oudere mannen in de zaal op tijd wakker schrikken als Einstein klaar was met zijn rede.
Magnetenwoche
Einstein, helemaal links op de foto, tijdens de ‘Magnetenwoche’. 
Deze driedaagse conferentie over magnetisme werd in 1921 georganiseerd ter ere van Einsteins oratie als bijzonder hoogleraar. Een deel van het congres vond plaats in de huiskamer van ‘Huize ter Wetering’ aan het Galgewater, waar deze foto is gemaakt. Hier woonde Kamerlingh Onnes.
Eredoctoraat Wilhelmina
Einstein loopt op deze foto achteraan in het cortège. De foto is genomen in 1925, toen koningin Wilhelmina in de Pieterskerk een eredoctoraat kreeg uitgereikt. Einstein was die dag een opvallende verschijning. Hij droeg een ‘kostuum van hemelsblauwe Atlas-zijde en een dito muts met grote struisveren die wiegelden bij elke stap'. De outfit was afkomstig van de academie in Madrid, waar Einstein een eredoctoraat had ontvangen met bijpassende kledij. Nog altijd is het de gewoonte dat hoogleraren met eredoctoraten bij de Leidse dies natalis op zijn ‘buitenlands’ gekleed gaan.
