Zo blij is sterrenkundige Anthony Brown met de nieuwe dataset van zijn Gaia-datateam
De nieuwe, gigantische dataset uit de Europese Gaia-telescoop deed heel wat (sterren)stof opwaaien. Details van 1,6 miljard sterren, zo'n tien miljoen sterrenstelsels en bijna 160.000 asteroïden zijn erin te vinden. Hoofd van het datateam van vijfhonderd mensen is de Leidse sterrenkundige Anthony Brown. Hij vertelt in diverse media waarom hij zo gelukkig is.
Nieuwe dataset geeft meest gedetailleerde beeld van Melkweg tot nu | BNR Nieuwsradio, 13 juni
Het team begon vijf jaar geleden met zo’n 950 miljard individuele metingen uit Gaia. Gaia kan het uitdijen en krimpen van sterren zien, maar anders dan verwacht kan de telescoop ook sterrenbevingen in het inwendige van sterren waarnemen. ‘Die leiden tot subtiele veranderingen in de vorm van de ster. We dachten dat Gaia niet precies genoeg is om die waar te nemen, maar bij een bepaald type ster lukt het toch. Het leuke daarbij is dat we ze waarnemen bij sterren waarvan we theoretisch niet verwachtten dat ze die bevingen vertonen. Zo gaan we met Gaia echt iets nieuws leren over de interne structuur van sterren.’
Het ‘Google Street View’ van de Melkweg krijgt een update: bijna twee miljard nieuwe metingen van sterren | Volkskrant, 13 juni
‘Tien terabyte’, zegt Anthony Brown (Universiteit Leiden), hoofd van het dataverwerkings- en analyseteam van Gaia. Het is de hoeveelheid data die ruimtetelescoop Gaia de afgelopen twee jaar heeft verzameld. Alles bij elkaar is dat goed voor zo’n twaalfhonderd huis-tuin-en-keuken-USB-sticks vol posities, snelheden, kleuren en chemische samenstellingen van sterren die zich met onze zon in de Melkweg bevinden, ons eiland in de ruimte.
Gaia heeft twee miljard sterren gezien | NRC, 14 juni
Gaia werd in 2013 gelanceerd en maakt een steeds nauwkeurigere kaart van de Melkweg, het spiegeleivormige sterrenstelsel waarin ook de aarde ronddraait. Deze kaartgegevens helpen astronomen de evolutie van de Melkweg te begrijpen. ‘Ik verwacht dat deze update nóg meer impact gaat hebben op de astronomie dan de vorige. De nu vrijgegeven dataset is de rijkste astronomische dataset ooit gepubliceerd. Alle fundamentele eigenschappen van sterren staan erin.’
Ruimtetelescoop Gaia onthult nieuwe schat aan informatie over de Melkweg | New Scientist, 14 juni
De dataset bevat ook metingen van 800 duizend dubbelsterren. Brown: ‘Dit is een enorme rijkdom aan gegevens die het onder meer mogelijk maakt om massa’s van sterren te gaan meten.’ Stermassa’s zijn een belangrijke manier om theoretische stermodellen te testen.
Daarnaast heeft Gaia de banen van 156 duizend planetoïden in ons eigen zonnestelsel in kaart gebracht. ‘Van enkele tienduizenden weten we ook iets over de samenstelling’, zegt Brown. ‘Met die informatie kunnen we hun afkomst en zo de geschiedenis van ons zonnestelsel gaan reconstrueren.’
Tegelijk met de dataset zijn negen wetenschappelijke artikelen verschenen. ‘Dit zijn oppervlakkige analyses, die vooral bedoeld zijn om de mogelijkheden te demonstreren’, verklaart Brown. ‘Alle metingen zijn namelijk bijna meteen openbaar gemaakt, zodat iedereen ermee aan de slag kan.’ Wereldwijd stonden astronomen in de startblokken. ‘Er zullen binnenkort veel artikelen verschijnen op basis van deze nieuwe, grote dataset.’
'Alsof je op een foto van een kerk kunt zien waar alle stenen van gemaakt zijn'
In NRC maakt Browns collega Vincent Icke, niet betrokken bij het Gaia Team, een mooie vergelijking tussen de nieuwe database en een foto van een kerk. ‘Het is alsof je op een foto van een kerk kunt opmaken in welke volgorde en in welk jaar de individuele stenen zijn neergezet en waar al die stenen van gemaakt zijn en vandaan komen, van gebakken klei uit de Maas of uit de Waal. Fantastisch’
Lees ook
> Gaia’s Multi-Billion-Star Map of the Milky Way Keeps Getting Better | Scientific American, 22 juni
> Explained | What is the Gaia space mission and what has it revealed about the Milky Way? | The Hindu, 17 juni (€)
Beeld: ESA