Nobelprijs voor de Literatuur toegekend aan Annie Ernaux - een leeslijst
De Nobelprijs voor de Literatuur van 2022 is toegekend aan de Franse schrijver Annie Ernaux. In een toelichting noemt de Zweedse Academie Ernaux’ ‘moed en klinische scherpte, waarmee zij de wortels, vervreemding en collectieve binding van de persoonlijke herinnering blootlegt’ als reden voor de toekenning.
Alle boeken in de onderstaande leeslijst zijn afkomstig uit de collecties van de Universitaire Bibliotheken Leiden (UBL) en zijn te lenen via de Catalogus.
Annie Ernaux werd in 1940 geboren in het Normandische dorpje Yvetot. Haar ouders, van eenvoudige komaf, zouden uiteindelijk café-eigenaars worden. Veel van haar werk is autobiografisch van aard, maar overstijgt tegelijkertijd haar persoonlijke leven. Regelmatig keert ze terug naar ervaringen in het milieu waarin zij opgroeide. Ze onderging de invloed van de socioloog Pierre Bourdieu. Zijn theorie van de distinctie leert dat iemands culturele smaak niet simpelweg voortvloeit uit persoonlijke voorkeur, maar in veel gevallen een uiting is van de groep waartoe een persoon behoort.
Ernaux begon haar literaire carrière in 1974 met het boek Les Armoires vides (Lege kasten). Haar werk Les Années (2008) wordt door velen gezien als haar magnum opus en werd bekroond met vele literaire prijzen. In 2020 verscheen deze titel als De jaren in de Nederlandse vertaling van Rokus Hofstede. Die publicatie geldt als herintroductie van Ernaux in het Nederlands taalgebied. In 2022 volgden maar liefst drie titels in vertaling: De schaamte, Meisjesherinneringen, en Het voorval.
Les Années
2008
Les Années wordt vaak beschouwd als het magnum opus van Annie Ernaux. In de Verenigde Staten verscheen dit boek als The Years en in Nederland als De jaren (vertaling Rokus Hofstede). Beide vertalingen hadden een enorme impact en werden door critici groots onthaald. Les Années werd en wordt door velen gezien als één van de belangrijkste literaire werken van de 21ste eeuw. Op de achterflap van de Nederlandse vertaling wordt dit boek een ‘collectieve autobiografie van onze tijd’ genoemd, een vorm van schrijven die je een ‘vermenging van autobiografische fictie en sociologie’ zou kunnen noemen. Aan de hand van taal, foto’s, culturele gewoonten, reclame en krantenkoppen brengt Ernaux de periode 1941-2006 in Frankrijk in kaart. Het resultaat is een verslag waarin het persoonlijke en de ‘grotere geschiedenis’ steeds op elkaar betrokken worden.
La vie extérieure
2000
Dit relatief recente werk van Ernaux is haast te beschrijven als een dagboek. Het verhaalt haar ervaringen in de periode tussen 1993 en 1999. Ze beschrijft echter niet zozeer haar eigen leven, maar hoe dat is ingebed in de sociale, politieke en economische werkelijkheid. Kenmerkend voor Ernaux’ werk is haar oog voor het kleine; ze merkt iemand op in de trein, beschrijft een caissière in de supermarkt. Deze beschrijvingen van mensen, dichtbij en ver weg, die lijden onder onrecht, kentekent Ernaux’ blik. Deze boosheid om leed zonder uitweg, wordt afgewisseld met een andere frustratie: de realiteit is vaak veel te complex om in een paginalang essay te vatten, zeker als die werkelijkheid gruwelijk is. Het boek is uiteindelijk net zozeer een geschiedenis als een egodocument. In die zin is dit werk typerend voor het autobiografische project van Annie Ernaux.
Les armoires vides
1974
Ernaux’ debuutroman verhaalde meteen over een ijzingwekkende episode uit haar leven. Op jonge leeftijd onderging zij in volstrekte eenzaamheid een illegale abortus. Het boek was destijds taboedoorbrekend om dit onderwerp, maar overpeinst ook sociaaleconomische ongelijkheid, de positie van haar ouders binnen de maatschappij en de hypocrisie van de betere klasse waartoe zij met een goed stel hersens toegang kreeg. Ze kijkt terug op haar jeugdjaren en leeft tussen schuld en haat: haar ouders hadden er toch alles voor over om haar te laten studeren. Het boek is een lange stroom gedachten op de zondagmiddag waarop ze met pijn in haar buik ligt te wachten op verlossing. Een fascinerende inkijk in de gedachtewereld van de jonge Annie Ernaux. Het boek werd in 1990 in het Nederlands vertaald door Marijke Jansen en verscheen onder de titel Lege Kasten.
L’occupation
2002
Jaloezie en obsessie zijn de centrale thema’s in L’occupation. Nadat de verteller en haar partner recent uit elkaar zijn gegaan na zes jaar samen te zijn geweest, komt ze erachter dat hij bij een andere vrouw intrekt. Deze ontdekking maakt onverwacht een hevige jaloezie in haar los en ze raakt geobsedeerd door deze andere, voor haar onbekende vrouw. Gedurende een periode van zes maanden kan zij bijna nergens anders aan denken. De roman, die vaak als kort maar intens wordt beschreven, is een pijnlijke, eerlijke en vaak analytische beschouwing van de gevoelens en gedachtes die voorbij komen nadat een liefdesrelatie eindigt.
La honte
1997
La Honte is het autobiografische verhaal van Ernaux toen zij twaalf jaar oud was. Aan de basis staat een gebeurtenis die voor altijd invloed zal hebben op haar leven. Zij was als meisje getuigen van een poging van haar vader om haar moeder te doden. In de roman wordt duidelijk dat zij vooral schaamte voelt over het voorval. De vraag waar deze schaamte vandaan komt staat centraal in dit boek. Ze neem t de lezer mee naar het Franse dorpje ‘Y’, begin jaren '50. Door haar ervaringen en herinneringen in detail te delen onstaat het besef dat omgeving en persoonlijke gevoelens – in dit geval van schaamte – met elkaar samenhangen.
L’événement
2014
Zo’n vijfendertig jaar heeft het Annie Ernaux gekost om terug te komen bij het onderwerp dat zij al zijdelings beschreef in haar debuutroman; een uiterst pijnlijk voorval in haar leven. ‘Al jaren draai ik angstvallig om dit voorval uit mijn leven heen. Een roman lezen over abortus brengt in mij een ontsteltenis zonder beelden of gedachten teweeg, alsof de woorden op hetzelfde moment iets gewelddadigs krijgen.’ In de herfst van 1963 -Ernaux was toen nog student- ging ze naar bed met een jongen en werd onbedoeld zwanger. In L’événement durft Ernaux het aan om haar abortus, die ze in een schimmig, halfduister straatje in Parijs onderging te beschrijven. Marja Pruis schrijft in het nawoord bij de Nederlandse vertaling: ‘Het voorval is een schokkend boek. Het is niet ‘groot’, zoals geen van de romans van Ernaux volumineus is, en toch heeft het de zwaarte van een baksteen.’