IPBES: Positieve uitkomsten voor mens en natuur zijn haalbaar, maar dan moeten we nu aan de slag
Veranderingen om verder biodiversiteitsverlies tegen te gaan zijn urgenter dan ooit én haalbaar, stelt het IPBES, het biodiversiteitspanel van de Verenigde Naties. In twee rapporten die deze week verschenen, roept het panel overheden wereldwijd op om een samenhangend beleid te ontwikkelen dat biodiversiteit, klimaatverandering, water, voedsel en gezondheid aanpakt. Voor Nederland, waar uitdagingen zoals de stikstofcrisis en overstromingsrisico’s druk uitoefenen op mens en natuur, bieden de IPBES-rapporten een routekaart naar een duurzame toekomst.
Het gaat niet goed met de biodiversiteit. Toch is er ook reden tot hoop. De nieuwste rapporten van het Intergovernmental Science-Policy Platform on Biodiversity and Ecosystem Services (IPBES) tonen aan dat we binnen tien jaar positieve resultaten kunnen behalen voor mens en natuur – als overheden, bedrijven en burgers beter samenwerken. Honderden wetenschappers uit meer dan 50 landen schreven de afgelopen drie jaar mee aan de rapporten, waaronder Marja Spierenburg, hoogleraar bij Culturele Antropologie en Ontwikkelingssociologie bij deze faculteit.
Stop symptoombestrijding en verkokerd beleid
Integraal beleid en handelen, met oog voor rechtvaardigheid en gelijkheid zijn cruciaal om systemen die biodiversiteitonder druk zetten te doorbreken, stelt het IPBES in het Nexus Assessment-rapport en het Transformative Change Assessment-rapport. Samenwerking tussen sectoren, aanpak van onderliggende oorzaken, zoals de manier waarop we onze economie hebben georganiseerd, en hoe we denken over onze relatie tot de natuur, staan centraal in beide rapporten.
Esther Turnhout, hoogleraar bij de Universiteit Twente en een van de hoofdauteurs van het Transformative Change-rapport: “Deze twee rapporten komen voort uit de erkenning dat het huidige beleid voor natuur en biodiversiteit tekortschiet omdat het te veel symptoombestrijding is en daardoor niet effectief en niet rechtvaardig is. Het Transformative Change-rapport analyseert daarom de diepere oorzaken van natuurverlies, en de economische,politieke en culturele dimensies daarvan, en komt met oplossingen daarvoor.”
Marcel Kok, werkzaam bij het Planbureau voor de Leefomgeving en een van de hoofdauteurs van het Nexus Assessment rapport, sluit daarbij aan: “Nexus is geen neutraal, wetenschappelijk concept. Het Nexus Assessment rapport laat zien hoe, met duurzaam gebruik van natuur en biodiversiteit, voordelen voor gezondheid, voedsel, water, energie en klimaat gerealiseerd kunnen worden. Huidig beleid is niet ingericht op de omgang met samenhangende problemen, terwijl het werken in silo's leidt tot hoge kosten en ineffectief beleid.
“Bovendien laten berekeningen in het rapport zien dat overheden nog steeds meer geld uitgeven aan subsidies die de vernietiging van de planeet bevorderen, dan aan het beschermen van de natuur. Het wordt hoog tijd dat overheden beseffen dat deze subsidies op termijn veel meer kosten dan dat ze opleveren” aldus Marja Spierenburg, hoogleraar antropologie bij de Universiteit van Leiden en eveneens een van de hoofdauteurs van het Nexus Assessment rapport.
Praktische handvatten
De nieuwe IPBES-rapporten bieden niet alleen een overzicht van de beschikbare kennis, maar ook praktische handvatten om die kennis toe te passen voor duurzame verandering. Die toepassing moet wel snel gebeuren, aldus Patrick Huntjens, een van de hoofdauteurs van het Transformative Change rapport en lector bij Hogeschool InHolland en hoogleraar bij Maastricht Sustainability Institute. “Er is een snel sluitend venster van mogelijkheden om onomkeerbare kantelpunten te voorkomen en essentiële ecosysteemfuncties te behouden. Transformatieve verandering vereist fundamentele, systeem-brede verschuivingen in denkwijzen, structuren en praktijken, waarbij rechtvaardigheid en duurzaamheid centraal staan. Het IPBES-rapport roept daarom op tot een nieuw eco-sociaal contract dat menselijke welvaart en natuurherstel in balans brengt.”
Het Transformative Change rapport bevat meer dan 400 casestudies die succesvolle initiatieven wereldwijd laten zien, en biedt duidelijke voorbeelden van hoe collaboratieve en contextspecifieke acties in minder dan tien jaar positieve resultaten kunnen opleveren voor zowel natuur als mens. Het rapport noemt ook Nederlandse praktijkvoorbeelden van transformatieve verandering, zoals de Marker Wadden. Dit is een uniek natuurherstelproject in het Markermeer, waar kunstmatige eilanden zijn aangelegd om biodiversiteit te herstellen en waterkwaliteit te verbeteren. Het project combineert ecologische kennis met innovatieve technieken en heeft geleid tot de terugkeer van verschillende vogelsoorten. Het leidde ook tot een groter bewustzijn van het belang van natuurherstel in Nederland bij een breder publiek.
Het Nexus Assessment rapport presenteert de analyse van 186 verschillende toekomstscenario’s, en formuleerde op basis daarvan talloze concrete acties en beleidsvoorstellen. “Het rapport presenteert geïntegreerde oplossingen die kunnen voorkomen dat bijvoorbeeld het klimaatbestendiger maken van landbouw ten koste gaat van biodiversiteit. Daarbij is er veel aandacht voor een rechtvaardige verdeling van kosten en baten van de voorgestelde oplossingen. Het gaat bijvoorbeeld niet alleen om het afschaffen van subsidies die schadelijke vormen van landbouwproductie promoten. We moeten ook zogen dat boeren de omschakeling naar duurzamere landbouw daadwerkelijk kunnen maken, en ze niet klemzetten in een financieringsmodel dat die omschakeling onmogelijk maakt. Verduurzaming van de landbouw vereist daarnaast ook de versterking van de landrechten van kwetsbare groepen in de samenleving, zoals bijvoorbeeld inheemse gemeenschappen, zodat ook zij kunnen blijven investeren in en profiteren van een duurzaam beheer en gebruik van hun land”, aldus Marja Spierenburg.
Het belang voor Nederland
Deze rapporten zijn belangrijk voor Nederland, waar kwesties zoals de stikstofcrisis, watertekorten- en overschotten en intensieve landbouw grote druk uitoefenen op de gezondheid van mens en natuur. Bovendien, zo geeft Ether Turnhout aan: “De Nederlandse overheid en bedrijven hebben een hele grote invloed op de natuur, zowel hier alswereldwijd. Dat raakt mensen direct, bijvoorbeeld in hun gezondheid. Het is echt van groot belang dat we onze relatie met de natuur hervinden en dat we instituties en regels bouwen die een natuur-inclusieve samenleving bevorderen.”
Ook voor Nederland bieden de IPBES-rapporten dus een concrete basis om samenhangend beleid te ontwikkelen dat de balans tussen natuur, welvaart en welzijn in balans brengt. Door de aanbevelingen van IPBES te omarmen en fundamentele veranderingen in alle sectoren van de samenleving door te voeren, zetten we stappen naar een toekomstbestendig Nederland.
Auteurs
Transformative Change assessment
- Esther Turnhout, Universiteit Twente, e.turnhout@utwente.nl
- Niki Frantzeskaki, Universiteit Untrecht, n.frantzeskaki@uu.nl
- Patrick Huntjens, Hogeschool In Holland, Patrick.Huntjens@inholland.nl
Nexus assessment
- Marja Spierenburg, Universiteit Leiden, m.j.spierenburg@fsw.leidenuniv.nl
- Thijs Kuijken, Erasmus Universiteit, t.kuiken@erasmusmc.nl
- Marcel Kok, Planbureau voor de Leefomgeving, Marcel.Kok@pbl.nl