Een veelbelovend huwelijk tussen Siemens en Leidse spin-off Culgi
Onlangs nam Siemens het Leidse softwarebedrijf Culgi over, dat opgericht is door hoogleraar en uitvinder J.G.E.M. (Hans) Fraaije. We spraken hem over het algoritme dat hem succesvol maakte, de rol van een universiteit in onze samenleving en zijn ambities bij Siemens. ‘Ik was op zoek naar Siemens, en zij naar mij.’
De lach bij Hans Fraaije is nooit ver weg tijdens het video-interview. Vol overgave vertelt hij over zijn bijzondere carrière, die steeds lijkt te schipperen tussen de academische wereld en de technische industrie. ‘En door de overname begin ik nu aan een nieuwe carrière,’ zegt Fraaije. ‘Fantastisch, een droom die uitkomt!’
‘Een goed algoritme gaat niet kapot, je hoeft er eigenlijk niks aan te doen’
Een onverwoestbaar algoritme
Het begint allemaal 30 jaar geleden, als Fraaije een algoritme ontwikkelt voor het mengen van verf. ‘Met dit algoritme kan je voorspellen of een nieuw verfrecept ook in de praktijk zal werken.’ Het algoritme van Fraaije wordt in zijn oorspronkelijke vorm nog steeds verkocht. ‘Dat is het mooie van algoritmes: als je een goede bedenkt, kan die ontzettend lang meegaan. Het gaat niet kapot, je hoeft er eigenlijk niks aan te doen,’ lacht hij.
Chemische processen voorspellen
‘In 1999 heb ik Culgi opgericht. Inmiddels is mijn algoritme uitgegroeid tot een allesomvattend softwarepakket, dat je bij allerlei ingewikkelde chemische processen kunt gebruiken. Vanuit de oorspronkelijke toepassing in verf zijn we aan veel meer toepassingen gaan werken, zoals kunststoffen, oliewinning, medicijnafgiftesystemen, wasmiddelen, tandpasta, lijmen enzovoort. Echt heel divers. Je zou kunnen zeggen: toepassingen uit het dagelijks leven.’
Het softwarepakket werkt als volgt: voordat je chemicaliën of materialen maakt, kun je het productieproces op de computer modelleren. Fraaije: ‘Hierdoor kun je reflecteren of je wel de juiste keuzes maakt, aangezien de software voorspelt of het proces goed zal verlopen. Je kunt er allerlei chemische processen in kwijt, van het produceren van plastics tot het synthetiseren van geneesmiddelen. Het is veel eenvoudiger om de computer aan het werk te zetten om nieuwe mogelijkheden te bekijken, dan dat je dat met de hand zou doen. Bovendien bespaart het kosten en krijg je veel beter inzicht in hoe een bepaald chemisch proces precies werkt. Dat inzicht kun je weer gebruiken om nieuwe producten te ontwikkelen.’
Aan de wieg van rekenchemie
Rekenchemie, het vakgebied waarin Fraaije specialist is, bestond nog niet in de tijd dat hij Culgi oprichtte. ‘Nu heeft elk chemisch bedrijf een heel team om chemische reacties en processen op de computer te simuleren.’ Fraaije was er dus vroeg bij met zijn software, een indicatie van zijn gevoel voor ondernemerschap. En sindsdien heeft hij niet stilgestaan. ‘Ik ken de wereld van de hightechindustrie in de rekenchemie inmiddels van binnen en van buiten. Ik weet wat er gebeurt in Silicon Valley, in London, en ik heb zelfs een tijd een kantoor gehad in Peking. Het is geweldig spannend om aan het front van de hightechindustrie te staan.’
‘Verreweg het leukste aan mijn hoogleraarschap is de omgang met jonge mensen’
De wetenschapper
Naast entrepreneur is Fraaije ook academicus. Nadat hij mid-jaren tachtig in Wageningen promoveerde in de colloïdchemie, ging hij aan de slag in Groningen. Nadat hij Culgi oprichtte, kreeg hij de kans om hoogleraar te worden bij het Leids Instituut voor Chemisch Onderzoek (LIC). ‘Verreweg het leukste aan mijn hoogleraarschap is de omgang met jonge mensen. Vaak zijn ze idealistisch, en soms veeleisend. Die jeugdige energie om je heen is gewoon een cadeautje…dat mis ik wel. Wat ik ook erg leuk vind, is het verzinnen van nieuwe algoritmes, het maakt eigenlijk niet uit waarover.’
De rol van de universiteit
Door zijn brede ervaring heeft Fraaije een duidelijk idee over de rol van de wetenschap in de maatschappij. ‘Ik denk dat je als universiteit niet teveel aan toepassingen moet werken. Daar zijn bedrijven al bedreven in, en die beschikken bovendien over veel meer data en technieken dan universiteiten. Fundamenteel onderzoek past beter bij universiteiten. Bovendien is fundamenteel onderzoek ontzettend belangrijk, ook voor de industrie.’
Kunstmatige intelligentie
Ook op het gebied van kunstmatige intelligentie (Artificial Intelligence, AI) heeft Fraaije een duidelijke visie. ‘AI heeft twee kanten: de zuiver technische kant (hard) en de menselijke kant (zacht). De zachte kant is veel belangrijker. Het klinkt gek, maar een neuraal netwerk optimaliseren voor een technisch proces is geen rocket science, al zullen niet al mijn collega’s het daar mee eens zijn. Het is veel moeilijker om de menselijke aspecten van AI te onderzoeken, in vakgebieden zoals rechten, taal, psychologie, pedagogiek, filosofie en sociologie.’
‘De ontwikkelingen in kunstmatige intelligentie gaan zo hard. Wat betekent dit voor ons? Het knelpunt is hoe wij als mensen omgaan met die techniek,’ vervolgt hij. ‘Als ik bijvoorbeeld op de sportschool aan iemand vraag wat hij of zij van AI vindt, dan zal diegene waarschijnlijk bezorgd zijn en zich afvragen of het allemaal wel klopt, en wat we ermee opschieten. Die stap, van techniek naar maatschappij, die moet in Leiden gebeuren,’ zegt Fraaije.
‘Er moet meer geld naar AI toe. Echt heel veel. En vooral naar de zachte kant’
Een robot als rechter
Bijvoorbeeld: kun je AI gebruiken om wetteksten te interpreteren? Welke rol zou AI in de zorg kunnen spelen, of het onderwijs? Fraaije: ‘Ik denk dat we allemaal gruwelen bij de gedachte aan een AI-rechter, een AI-dokter of een AI-juf. Maar hadden we de toeslagenaffaire kunnen voorkomen met AI? Bij kunstmatige intelligentie komen tal van praktische maar vooral ook ethische kwesties aan bod. Daarom is het goed dat we nu het universiteitsbrede AI-programma SAILS hebben. Er moet meer geld naar AI toe. Echt heel veel. En vooral naar de zachte kant. Schrijf dat maar op,’ lacht hij.
Hoewel Fraaije geniet van het hoogleraarschap, stroomt het ondernemersbloed door zijn aderen. ’Het leuke van de hightechindustrie vind ik dat de ontwikkelingen daar veel harder gaan dan in de academische wereld. Het zou geweldig zijn om beide werelden bij elkaar te brengen. Ik zou studenten en medewerkers van de universiteit kunnen helpen om een onderneming in AI te starten.’
Investeringen voor groei
Fraaije vervolgt het gesprek met waarom hij met Culgi op het aanbod van Siemens is ingegaan. ‘Bij Culgi werkte iedereen heel hard om alle klanten tevreden te houden en nieuwe producten te ontwikkelen. Maar je hebt vooral investeringen nodig. In Nederland zijn investeringen veel moeilijker te krijgen, het is geen Californië of Engeland.’
Ontmoeting met Siemens
De ontmoeting met Siemens was geen toevalligheid. ‘Een bevriende consultant uit de UK, Gerhard Goldbeck, introduceerde ons tijdens een Europese netwerkbijeenkomst. Zonder dat we het wisten, waren Siemens en ik op zoek naar elkaar. Toen ik daarna Jan Leuridan (Senior Vice-President Siemens Digital Industries Software) sprak, wisten we meteen dat we elkaar konden versterken.’
Siemens’ divisie Digital Industries Software bleek op zoek te zijn naar nieuwe mogelijkheden om verder te groeien in de procesindustrie, in het kader van Digital Twin: het nabootsen, volgen en voorspellen van de werkelijkheid door computersimulaties. ‘De meeste mensen kennen Siemens van de wasmachines, maar Siemens is na SAP het grootste softwarebedrijf van Europa. De digitale tak van Siemens levert alleen aan bedrijven, maar er werken meer dan dan 70.000 mensen!’ Siemens wil zich nu ook op de chemische markt werpen, legt Fraaije uit. ‘Ze zochten daarom naar softwarebedrijven die daar verstand van hebben en wij zochten naar investeringen. Een plus een is drie, in dit geval.’
Goed nieuws voor Leiden
Fraaije blijft hoogleraar bij het LIC, maar zal een tijd met onbetaald verlof gaan. Hermen Overkleeft, wetenschappelijk directeur van het LIC, is blij met de overname: ‘Het is natuurlijk een erg mooie stap voor Hans, echt een kroon op zijn werk. Het is echter óók heel goed nieuws voor ons instituut en de Universiteit Leiden. Hans heeft altijd oog gehad voor zowel de academische als praktisch toepasbare kant van rekenchemie. Zijn kennis op dit gebied is breed en tegelijkertijd diepgravend, waarbij hij vooral oog heeft voor computationele hulpmiddelen – zeg maar softwarepakketten – die er nog níet zijn. En dat over de gehele breedte van de chemie, of het nu gaat om de ontwikkeling van polymeren of medicijnen. Ik ben dan ook blij dat Hans aan de universiteit verbonden blijft, zodat hij, nu ook vanuit het perspectief van een grote internationale speler als Siemens, ons kan blijven adviseren en ons onderwijs en onderzoek helpen richting te geven. Juist nu ontwikkelingen als AI en machine learning zo’n hoge vlucht nemen; óók in Leiden en óók in ons academisch chemisch werk.’
‘Droom die uitkomt’
Culgi is nu onderdeel van Siemens, waar Fraaije Chief Science Advisor is, oftewel wetenschappelijke adviseur. ‘Het is mijn taak om de chemie binnen Siemens te verkopen. Ik vind het geweldig, want bij Siemens bevinden we ons echt op de edge of science. Er zijn daar zoveel mogelijkheden, bijna oneindig. Het lijkt wel science fiction, het is voor mij echt een droom die uitkomt. En voordat ik het vergeet: we hebben verschillende vacatures.’
Tekst: Bryce Benda
Headerafbeelding: videoplasty.com (aangepaste versie)
