Corona en de kloof tussen burger en expert
Rector magnificus Carel Stolker neemt op 8 februari afscheid. Als er één thema als een rode draad door zijn carrière loopt, dan is het de verbinding tussen universiteit en maatschappij. In deze serie afscheidsgesprekken gaat Stolker nog eenmaal in gesprek met mensen van binnen en buiten de universiteit. In deze aflevering twee politicologen over de kloof tussen burgers en experts.
‘Ik heb precies een uur, daarna moet ik snel verder.’ Rozemarijn Lubbe klinkt een beetje gehaast als ze op vrijdag 15 januari om drie uur ’s middags inbelt via Microsoft Teams. En dat is geen wonder: nog geen twee uur daarvoor werd bekend dat het kabinet Rutte-III was afgetreden nadat het was gestruikeld over de toeslagenaffaire. Als een van de hoofdonderzoekers van het EenVandaag Opiniepanel staat haar nog een lange avond te wachten. Want wat vindt Nederland van de val van het kabinet? En kan Rutte nog wel lijsttrekker blijven voor de VVD? Op dat soort vragen hoopt ze zo snel mogelijk antwoord te krijgen.
Toch gaat het gesprek door, al is het dan met de hete adem van de actualiteit in de nek. Want als alumna Politicologie van de Universiteit Leiden maakt Lubbe graag tijd om in gesprek te gaan met Carel Stolker, die op 8 februari afscheid neemt als rector/voorzitter. Bovendien heeft ze een goede werkrelatie met de derde persoon aan de virtuele tafel: Tom Louwerse, universitair hoofddocent Politicologie en oud-voorzitter van de Young Academy Leiden. Samen delen ze namelijk dezelfde passie voor opiniepeilingen.
Kloof tussen burger en instituut
Op deze hectische vrijdagmiddag hebben de tafelgenoten het over een prangend onderwerp: de kloof tussen burger en ‘instituten’. Wie de krant of televisie erop naslaat, krijgt namelijk al gauw het gevoel dat die kloof groter is geworden, en dat er een gapend gat ligt tussen burgers aan de ene kant en de overheid, media en wetenschap aan de andere kant. Op social media lees je dat de NOS fake news verspreidt en dat het coronavirus een complot is. Stolker – zelfverklaard ‘veelkijker’ van EenVandaag – wil graag weten: hoe groot is die kloof precies? En kan de wetenschap een rol spelen om die kloof te dichten?
Louwerse neemt als eerste het woord, en brengt direct nuance aan. Zeker, er is sprake van een kloof, maar deze is niet veel groter geworden dan in het verleden. ‘Er is altijd een groep van zo’n 20 tot 25 procent erg ontevreden over de politiek. Maar de langjarige trends in politiek vertrouwen zijn relatief constant, en we zien deze groep dus niet enorm groeien.’
Bovendien, voegt Lubbe toe, is juist het vertrouwen in de wetenschap opvallend hoog. ‘In een recent onderzoek vonden we dat maar liefst 85 procent van de mensen vertrouwen had in de wetenschap. De media en Tweede Kamerleden scoorden veel lager met respectievelijk zo’n 66 en 50 procent. Ik ben er zelf van overtuigd dat wetenschappers dat vertrouwen kunnen gebruiken om de kloof te verkleinen. Kijk bijvoorbeeld naar Diederik Gommers, de voorzitter van de Nederlandse Vereniging voor Intensive Care: hij is zo’n expert die heel goed de brug weet te slaan naar de maatschappij.’
‘Gouden tijd’ voor wetenschappers
‘Eigenlijk zijn dit gouden tijden voor wetenschappers,’ concludeert Stolker opgetogen. ‘Avond na avond zitten ze bij EenVandaag om te vertellen over corona. Denken jullie dat de wetenschap voldoende doet om de burger betrokken te houden?’
Lubbe twijfelt. Ze ziet dat Diederik Gommers een knappe bruggenbouwer is, maar buiten het coronavirus om is het aantal wetenschappers aan de talkshowtafels gering. ‘Klimaatverandering is bijvoorbeeld ook een ontzettend prangend vraagstuk, maar ik zou op dat gebied geen Nederlandse wetenschapper durven noemen. Natuurlijk spelen de media zelf een rol om de juiste mensen te vinden, maar je kunt je ook afvragen: kan de universiteit nog beter laten zien welke mensen ze in huis heeft?’
‘Interessant,’ zegt Stolker. ‘Misschien moeten we dan nog eens nadenken of we systematischer wetenschappers kunnen pluggen die kennis hebben over de grote vraagstukken van nu, zoals de duurzame ontwikkelingsdoelen van de Verenigde Naties.’ Waarop Louwerse toevoegt: ‘Zolang we er maar geen verplichting van maken. Niet iedere wetenschapper hoeft dit immers op hetzelfde niveau te kunnen of willen. Ik doe het graag, maar met jonge kinderen in een lockdown is het niet altijd handig. Bovendien wordt mij door de media vaak om duiding van de actuele politiek gevraagd en dat sluit niet altijd goed aan bij mijn expertise als politieke wetenschapper. Ik ben geen politiek journalist.’
Geen kritiek vanaf de zijlijn
En zo zijn we weer terug bij het onderwerp waar Lubbe en Louwerse elkaar zo feilloos aanvoelen: de opiniepeiling. Als geen ander kunnen ze discussiëren over de schoonheid van de perfecte surveyvraag, de foutmarges van de statistische significantie en de ultieme gewogen steekproef. Want waar Lubbe op dagelijkse basis onderzoek doet voor het EenVandaag Opiniepanel, is Louwerse de drijvende kracht achter de Peilingwijzer, een ‘optelsom’ van de peilingen van I&O Research, Ipsos/EenVandaag en Kantar.
Regelmatig heeft Lubbe contact met Louwerse. De twee kennen elkaar nog uit Leiden. ‘Ik heb in 2012 mijn research master Politicologie afgerond, en Tom was de tweede lezer van mijn scriptie,’ zegt Lubbe. ‘Sindsdien is het contact met de afdeling goed. Dus als ik twijfel over de methodologie van ons onderzoek, neem ik wel eens contact op. Ik kan vrijwel altijd snel iemand spreken via de telefoon of e-mail, dus dat is hartstikke fijn voor een journalist. Dat waardeer ik enorm.’
Louwerse vult aan: ‘Natuurlijk kan een onderzoek wel eens beter, maar ik wil niet zo’n wetenschapper zijn die alleen maar vanaf de zijlijn op de fouten wijst. Ik vind dat we betere en constructievere critici moeten zijn. Als het zo niet goed is, hoe moet het dan wél? Dat doen mijn collega’s ook. Zo zitten mijn collega’s Joop van Holsteijn en Jelke Bethlehem – allebei hoogleraar in Leiden – in de raad van toezicht van het EenVandaag Opiniepanel.’
Van stagiair tot hoofdonderzoeker
Stolker is natuurlijk benieuwd wat dit de universiteit oplevert. Heeft ook Louwerse baat bij deze aanpak? ‘Zeker,’ zegt hij direct. ‘Leidse Politicologiestudenten lopen namelijk regelmatig stage bij EenVandaag. En soms worden onderzoeksvragen van studenten meegenomen in het EenVandaag Opiniepanel. Die vraag wordt dus voorgelegd aan een panel van 50.000 Nederlanders. Dat is natuurlijk superspannend.’
‘Zelf ben ik ook als stagiair bij EenVandaag begonnen!,’ voegt Lubbe lachend toe. ‘Dus je ziet waar dat toe kan leiden.’
Nog de volgende dag komt het EenVandaag Opiniepanel met de eerste resultaten: ongeveer 58 procent van de panelleden vindt het goed dat het kabinet-Rutte III is afgetreden. Overigens lijkt Mark Rutte zelf daar niet zoveel last van te ondervinden: hij mag best opnieuw premier worden, vinden de meeste mensen die op een coalitiepartij stemmen.
Tekst: Merijn van Nuland
Beeld: Pirmin Rengers
Podcast: Carel Stolker over corona, vloggen en het zwarte gat
In een dubbele aflevering van de podcast Enkeltje Wetenschap maken we de balans op van acht jaar Carel Stolker: wat waren de belangrijkste lessen uit het rectoraat, hoe heeft hij de coronacrisis ervaren, en natuurlijk: wat doe je om het ‘zwarte gat’ te voorkomen? In een openhartig gesprek deelt Stolker zijn ervaringen.