Hoe kunnen wetenschappers worden gesteund bij bedreigingen op social media?
‘Wetenschappers die op social media hun kennis delen met de buitenwereld, worden vaak beledigd of zelfs bedreigd. Vooral vrouwelijke wetenschappers en wetenschappers van kleur lijken regelmatig het slachtoffer te zijn van seksistische en racistische reacties.' Dit stelde Ineke Sluiter, hoogleraar Griekse taal en literatuur en president van de KNAW, tijdens haar diesoratie op 8 februari.
In haar oratie legde Sluiter uit dat bedreigende reacties op social media een aanslag zijn op de sociale zekerheid van wetenschappers. Dat zij hierdoor de openbaarheid kunnen mijden én dat dit sterker lijkt te gelden voor vrouwelijke en gekleurde wetenschappers. En als die zich terugtrekken uit het publieke debat, missen we hun talent, hun inzichten, hun informatie en hun perspectief.
Sluiter doet dan ook een oproep. ‘Instellingen die pronken met hun bekende wetenschappers moeten ook actie ondernemen om hun wetenschappers te steunen als ze daarmee in het oog van de storm belanden.’ Hoe kunnen wetenschappers hierin worden gesteund? Sluiter geeft een aantal handvatten voor hoe een instelling, bestuurders, collega's en onderzoekers om kunnen gaan met dit soort situaties.
Bied morele steun
Sluiter: ‘Het gaat niet om andere meningen, maar om persoonlijke bedreigingen. De eerste stap is dat mensen zich ervan bewust moeten zijn dat deze dreiging bestaat. Binnen de academie hebben we het wel over sociale veiligheid, maar dan gaat het over gedrag op de werkvloer. Maar als mensen naar buiten gaan, kunnen zij een speciaal soort dreiging ervaren. Als ik mensen hierover spreek, merk ik dat het gewoon een slag in je gezicht is als je denkt dat je daar alleen in staat.
Als collega, leidinggevende én bestuurder kun je alert zijn en meteen de telefoon oppakken als je ziet dat dit gebeurt. Met name jonge promovendi, die niet zeker zijn van een vast contract, moeten weten dat de universiteit hen steunt. Ze moeten het blijven durven om het brede publiek op te zoeken en vanuit hun expertise een visie te geven op onderwerpen die leven in de maatschappij.’
Geef praktische tips
‘Verder is het belangrijk om wetenschappers concrete handvatten te bieden. Tijdens mijn oratie heb ik een infographic getoond van troll-busters.com; een praktisch overzicht met tips voor verschillende situaties, bijvoorbeeld dat je accounts kunt rapporteren, waardoor een tweet wordt verwijderd. Dat heb ik ook eens gedaan, met succes overigens. Twitter heeft toen keurig een bericht gestuurd dat de betreffende tweet niet in lijn was met hun regelgeving.’
Sluiter verwijst in haar oratie naar een bundel van Sara Polak en Daniel Trottier, ‘Violence and Trolling on Social Media: History, Affect, and Effects of Online Vitriol’. Hierin staat een artikel (pp 233) van Penelope Kemekenidou, met een aantal concrete regels voor hoe je je kunt beschermen tegen online geweld. Neem bijvoorbeeld altijd screenhots, weet wat je rechten zijn, zorg dat mensen weten dat je in zo'n situatie verzeild bent, zoek bondgenoten en de media kunnen misschien helpen. En als niets helpt; "block, mute, report, repeat".
Weet met wie je te maken hebt
‘Het is niet één soort mensen dat achter deze bedreigingen zit. Sommige mensen zijn ergens woedend over en sturen in razernij een tweet uit. Daar kan je tegen zeggen ‘kun je je voorstellen hoe het voor mij was om zo'n tweet te krijgen?’. Meestal zijn die mensen dan toch voor rede vatbaar en soms zeggen ze dan zelfs ‘sorry’. Maar er zitten ook verwarde mensen tussen. Die moet je gewoon negeren. Ten slotte zijn er echt gevaarlijke mensen. Van deze bedreigingen moet je aangifte doen. Het is dus belangrijk om te differentiëren omdat je reactie daarop aangepast moet zijn’, aldus Sluiter.
Sluiter: ‘Het onderscheid tussen "the angry, the crazy, the dangerous" ontleen ik aan Beate Sletvold Øistad’.
Doe gedegen onderzoek en ontwikkel verstandig beleid
‘We moeten eerst weten wat voor processen er in de maatschappij gaande zijn die discriminerend zijn. We moeten ook weten wat helpt. Hoe zorg je ervoor dat de signalering goed gaat en dat de juiste hulp dan ook komt? De literatuur op dit onderwerp is alleen afkomstig uit het buitenland. Ik wil graag dat de Nederlandse situatie in kaart wordt gebracht. Een mooi onderzoek voor de sociale en geesteswetenschappen. En we zijn een universiteit, we zijn er best goed in, om dat te doen’, aldus Sluiter.
‘Maar het moet nu niet zo zijn dat elke universiteit zelf het wiel gaat uitvinden, dus een klein beetje coördinatie op dit thema is handig want dat scheelt werk en het verbetert de communicatie en het overleg tussen universiteiten. Ik zou zó trots zijn als de Universiteit Leiden het initiatief neemt om, eventueel samen met de VSNU, een taskforce ‘sociale veiligheid online’ op te starten, die tips gaat verzamelen voor ons allemaal.’
Over Ineke Sluiter
Ineke Sluiter is hoogleraar Griekse taal en literatuur en president van de KNAW. In haar onderzoek houdt ze zich bezig met taal, literatuur en het publieke discours van waarden en normen in de klassieke oudheid. Zij verbindt onderwerpen uit die tijd met thema’s van vandaag, zoals vrijheid van meningsuiting, moed, onderwijs en culturele identiteit. Met haar onderzoek won zij in 2010 de Spinozapremie en sleepte ze in 2017 een Zwaartekrachtsubsidie in de wacht.