‘Open Science’ leidt tot betere wetenschap
De Universiteit Leiden kent een actieve community die Open Science wil stimuleren: transparantie in alle fasen van het onderzoek door elke stap nauwkeurig en openbaar vast te leggen. ‘Het is nu de tijd om je open te stellen’, zeggen de psychologen Anna van ’t Veer en Zsuzsika Sjoerds. De noodzaak van Open Science, ook wel Open Scholarship genoemd, wordt steeds breder gedragen, ook bij de Universiteit Leiden.
Het is misschien niet voor niets dat Van ’t Veer en Sjoerds zich vanuit de hoek van de psychologie sterk maken voor Open Science. Want ook op dat vakgebied bleek de laatste jaren dat studies die gerepliceerd (herhaald) werden niet altijd dezelfde uitkomst opleverden. De vraag hoe dat kon, bleef meestal onbeantwoord aangezien niet precies terug te vinden was hoe wetenschappers tot hun resultaat waren gekomen. Het uitgangspunt van Open Science is dat dit beter traceerbaar wordt.
Gedragsverandering
Open Science is een breed, overkoepelend begrip, leggen de onderzoekers uit. Het gaat van je bewust zijn van je menselijke bias – onbewuste vooroordelen of uitgangspunten – tot publiceren in Open Access-tijdschriften. Maar het is ook heel praktisch: een andere mentaliteit en werkwijze; gedragsverandering is nodig. Waarbij het (denk)werk vaak meer aan de start van het onderzoeksproces komt te liggen. Het gaat erom aspecten als de hypothese, de methodologie, het proces en de data-analyse vooraf nauwkeurig te plannen, te verantwoorden en te documenteren. Hierdoor wordt eventuele flexibiliteit die kan leiden tot keuzes die meer naar het gewenste (vaak positieve) resultaat leiden, zo goed mogelijk weggenomen. Even belangrijk is de ins en outs van je onderzoek niet alleen goed gedocumenteerd opslaan voor eigen gebruik, maar ook zodanig dat het onderzoek voor anderen reproduceerbaar en repliceerbaar is. Van ‘t Veer: ‘Zo wordt vanaf het begin tot aan het einde van een project het principe van transparantie de leidraad.’ Sjoerds: 'Daarbij is het bijvoorbeeld belangrijk de data en materialen FAIR te maken: Findable, Accessible, Interoperable en Reusable.' Inmiddels een breed omarmd concept.’Dit komt', vervolgt Sjoerds, 'bij de start van een project al aan de orde in het Leidse datamanagementplan en ook aan het einde, als we door middel van een Open Access-publicatie het werk toegankelijker maken. Transparantie is ook een preprint openbaar maken vóór indiening bij een tijdschrift, en zelfs de reviews.'
Interdisciplinair van elkaar leren
In Nederland zijn – bij de laatste telling – aan elf universiteiten ongeveer zevenhonderd personen actief in een Open Science Community. Ons land vervult daarmee een voortrekkersrol. Het gaat niet alleen om wetenschappers en docenten maar ook om ict’ers, bibliotheekmedewerkers, en andere wetenschapsondersteuners. Zij hebben met het vastleggen van het wetenschappelijk onderzoek een belangrijke rol in de wetenschapsinfrastructuur, en zijn dus natuurlijke partners in Open Science.
De community speelt een verbindende rol om op een zo efficiënt mogelijke manier van elkaar te leren. De ene discipline loopt vooruit op het ene aspect, de andere op een ander aspect. De workshops die de community organiseert, zijn vaak heel praktisch, bijvoorbeeld: hoe doe je dat, iets heel precies van tevoren beschrijven? Dat moet je leren. Van ’t Veer: ‘Mijn eerste pre-registratie was waarschijnlijk helemaal niet zo goed, maar het punt is dat je er al doende steeds beter in wordt.' Volgens Van 't Veer staan veel disciplines nu voor de uitdaging om zich de kunst van het vooruitplannen en transparant maken van keuzes eigen te maken. 'Maar ik hoor van collega’s dat de eerste horde, uitzoeken hoe het moet, de lastigste is en dat ze zich daarna makkelijk achter de nieuwe manier van werken kunnen scharen. Onderzoek gaat immers om betrouwbare kennis genereren voor de maatschappij. Sommige onderzoekers zijn zelfs opgelucht dat ze tijdens een analyse niet meer hoeven te denken: als ik nog iets anders probeer, zou het dan wél significant zijn?’
Babystapjes
Als deze nieuwe manier van werken zo belangrijk en zo goed is, waarom doet niet iedereen het dan al? Sjoerds: ‘Wetenschappers voelen dat het veel werk is, waar ze geen tijd voor hebben. Waar ik ze altijd op probeer te wijzen, is dat ze juist al heel veel doen. Ze leggen al veel van tevoren vast in ethische aanvragen en datamanagementplannen, en publiceren vaak al Open Access. Het beschikbaar maken van datasets is sowieso sterk in opmars. En ik vertel dat het gaat om bewustwording en om herstructurering van gewoontes, en dus vaak om kleine verbeterstappen: babysteps’. Van ’t Veer: ‘Bewustwording en motivatie zijn belangrijk, alleen maar checklists afhandelen is niet genoeg. Dan kom je niet tot optimale wetenschap. De omslag maken is een proces dat tijd kost, en waarbij de cultuur op de afdeling en het leiderschap wat hierin getoond wordt erg belangrijk zijn. Maar uiteindelijk betaalt het zich uit in kwaliteit, en later ook in tijd. De wetenschap van de toekomst is transparanter, en staat daardoor meer open voor (zelf)correctie. De waardering hiervoor is aan het meeveranderen. Zo loopt in Leiden momenteel, naast het universiteitsbrede programma Open Science, ook het landelijke programma Erkennen en Waarderen.’
Boegbeeld
Inmiddels heeft de universiteit een boegbeeld voor Open Science: Paul Wouters, de decaan van de Faculteit Sociale Wetenschappen. Wouters is fervent voorstander. Ook het college van bestuur is vóór en inmiddels is er een werkgroep actief met linking pins – onder wie Van ’t Veer – en portefeuillehouders Open Science van het directoraat Strategische en Academische Zaken van het Bestuurbureau en Universiteitsbibliotheken Leiden. Ook is er een klankbordgroep met vertegenwoordigers van alle faculteiten. Maar opleggen? Nee, zo gaat het niet bij een universiteit. Het gaat om het faciliteren, ervoor zorgen dat iedereen de stap makkelijker kan maken en zachtjes de goede kant uit duwen.
Van 't Veer: 'Het toenemende besef dat Open Science onmisbaar gaat worden, zal uiteindelijk linksom of rechtsom uitmonden in regelgeving vanuit nationale of internationale hoek. Het mooie van de combinatie van bottom up en top down is dat we nu samen vorm kunnen geven aan de open toekomst.'
Iedereen die geïnteresseerd is om meer te leren over Open Science is welkom om lid te worden van de Open Science Community Leiden (u krijgt een OSCL member profiel en kunt u aan melden voor de nieuwsbrief). Ook is de community te volgen op twitter: @OSCLeiden.
Een recent ‘member initiative’ vanuit de community won vorige week een prijs voor het beste initiatief ter bevordering van Open Science.
De Universiteit Leiden onderstreept het belang van Open Science en heeft daarom een Open Science programma opgezet.
Tekst: Corine Hendriks
Mail de redactie