Sarah Gagestein: 'Luister op een andere manier naar frames'
Alumna Sarah Gagestein noemt zichzelf een ‘taalstrateeg’ en is gespecialiseerd in framing. Welke invloed heeft framing op ons denkbeeld? En wat is de rol van framing in de politiek of tijdens de verkiezingen?
‘Framing gaat over hoe je de inhoud van je boodschap in een verhaal, in woord en in beeld giet. Het heeft een enorme impact op hoe we die feiten interpreteren en wegen. Politici hebben het bijvoorbeeld vaak over grootse en vrij abstracte projecten. Deze gaan ons natuurlijk aan, maar het is niet altijd even makkelijk om uit te leggen waarom deze belangrijk zijn. Je moet aansluiting vinden met mensen van het beleid en je moet de kiezer overtuigen dat politici de juiste mensen zijn die dit moeten bepalen. Mensen worden er erg cynisch van als je het zegt, maar de vorm is misschien wel belangrijker dan de inhoud. Denk aan onderwerpen met vrij droge en abstract inhoud, zoals hypotheekrenteaftrek en de flexibilisering van de arbeidsmarkt. Als de plannen in mooie verwoording verpakt zijn, laten we ons sneller grijpen.’
Een aantal framing-klassiekers zijn volgens Sarah de ‘villasubsidie’ van de SP als er over de hypotheekrente wordt gesproken, en ‘voltooid leven’ als het over euthanasie gaat. ‘Als je met een agrariër in gesprek gaat zul je het waarschijnlijk hebben over gewasbeschermingsmiddelen in plaats van landbouwgif. En ook de politieke persconferenties zitten vol met dit soort metaforen.’
Is framing dan niet manipulatie
‘Framing is zeker manipulatie’, antwoordt Sarah stellig op de vraag. Ze verduidelijkt: ‘Althans, zo wordt het vaak geframed, want framing op zichzelf heeft geen beste naam. Je moet je ervan bewust zijn dat neutrale boodschappen niet bestaan, er bestaan alleen feiten. Taal is een sociaal construct en daarmee dus altijd subjectief: je hebt omlijsting nodig om te communiceren, of je dat nu wilt of niet. Mensen zien vaak alleen framing als ze het ermee oneens zijn, maar in principe is alles wat jij en ik zeggen een bepaald frame.’
In de politiek ontkom je niet aan framing. ‘De meeste frames zie ik wel. Ik luister niet alleen naar de inhoud, maar ook naar de frames. Ik zit altijd in analysestand. Rutte is over het algemeen een goede framer, maar hij slaat de plank ook wel eens flink mis. Andere politici laten zich enorm in allerlei valkuilen lokken en er zijn politici die alleen frames gebruiken om ergens tegen te zijn. Zij trekken vaak de conclusie “schande”, maar komen zelf niet met oplossingen. Dat is gemakzuchtige politiek: jij bent aangesteld om die oplossingen te zoeken. Je kunt met framing om de oplossingen heendraaien, maar je gebruikt het net zo goed om tot gezamenlijke oplossingen te komen en die uit te leggen aan je achterban. Het is dus aan de politicus om te bepalen hoe hij of zij het instrument wil inzetten: om alleen maar te schoppen of om daadwerkelijk iets voor elkaar te krijgen.
Framing is overal
‘Ik heb wel eens discussie gehad met journalisten en professionals die beweren de ‘objectieve waarheid’ te verkondigen, maar framing is nu eenmaal overal. Er worden altijd keuzes gemaakt, je selecteert enorm voor in de complexe werkelijkheid. Door te zeggen “ik frame niet” was je misschien wel gevoelsmatig je handen schoon, maar dan ben je aan het framen zonder dat je zelf scherp hebt welke kant je eigenlijk onbedoeld opstuurt. Het doet ertoe hoe je je boodschap verkondigt.’
‘Ik zou de lezer willen oproepen om op een ander manier naar frames te luisteren. Vraag je af wat voor verhaal er wordt verteld. Is dat goed of slecht gedaan? Grijpt het je of niet? Probeer analytisch te luisteren naar een frame in plaats van oordelend. Als je dit doet, word je beter in herkennen van frames en zul je merken dat alles geframed is, óók de dingen waar je het mee eens bent.’
Sarah studeerde Japanstudies en Argumentatie en Retoriek (Neerlandistiek) aan de Universiteit Leiden, en Communicatie en Informatiewetenschappen in Utrecht. Ze leidt nu haar eigen bedrijf, Taalstrategie, en helpt onder andere ministeries, politieke partijen en NGO’s met communiceren over framingvraagstukken.
Op 17 maart 2021 zijn de landelijke verkiezingen van Nederland en kiezen wij wie ons gaat vertegenwoordigen in de Tweede Kamer. In deze korte interviewreeks spreken wij met studenten, alumni en wetenschappers van de Faculteit Geesteswetenschappen die zelf iets met de verkiezingen doen.