Proefschrift: ontwikkeling van de Europese veiligheidsarchitectuur
Op donderdag 15 april verdedigt buitenpromovendus Sabine Mengelberg, universitair docent aan de Faculteit Militaire Wetenschappen van de Nederlandse Defensie Academie (NLDA), haar proefschrift over veranderingen in de Europese veiligheidsarchitectuur. 'Permanent Change? The Paths of Change of the European Security Organizations' is de titel van haar promotieonderzoek. ‘Het resultaat mag er zijn, maar het was een pittige klus. Ik ben blij dat het erop zit’, lacht Mengelberg.
Haar fascinatie voor ‘oorlog, conflict en vrede’, zoals ze het zelf noemt heeft Mengelberg al heel lang. ‘Ze weerspiegelen bepaalde aspecten van de menselijke natuur zoals conflicten, wanhoop en samenwerking, en dat heeft me altijd aangetrokken, net als alle aspecten van internationale betrekkingen.’
Mengelberg studeerde politicologie aan de Universiteit van Amsterdam en kwam via Instituut Clingendael eigenlijk ‘per ongeluk’ bij Defensie terecht. Daar heeft ze gewerkt bij verschillende opleidingsinstituten, zoals het KIM en de KMA. Verder heeft zij onder andere gewerkt bij TNO en het Rijksinstituut voor Overheidsopleidingen. In 2001 komt ze terecht bij de Defensie Academie waar ze nationaal en internationaal, onder andere in veel voormalige Warschau Pact landen, colleges geeft. Ze werkt bij de vakgroep Krijgswetenschappen van de NLDA, als universitair docent Internationale veiligheidssamenwerking en internationale veiligheidsorganisaties en heeft als buitenpromovendus onderzoek gedaan aan de Universiteit Leiden onder leiding van professor Rob de Wijk in samenwerking met professor Georg Frerks van de Universiteit Utrecht.
Gamechangers
Haar onderzoek richt zich op de veranderingen in de Europese veiligheidsarchitectuur bestaande uit de NAVO, de EU en de OVSE vanaf het eind van de Koude Oorlog tot en met 2016. Mengelberg: ‘Ik wilde weten hoe deze drie organisaties zijn veranderd. Wat voor invloed hebben grote gamechangers zoals 9/11, de crisis op de Krim in 2014, de Balkanoorlogen van de jaren negentig, maar ook de mogelijke invloed van de organisaties op elkaar? En, de vraag of er ook andere processen van invloed zijn op de veranderingen van deze veiligheidsorganisaties? Daarnaast is er altijd discussie over het bestaansrecht van de EU, de OVSE en de NAVO. Om de zoveel tijd laait deze weer op, voor mij is het interessant om te kijken hoe dat zich weer verhoudt tot de Europese veiligheidsarchitectuur.’
Complementair en afhankelijk
De architectuur zou na de Koude Oorlog gebouwd worden op een taakverdeling tussen de verschillende organisaties (division of labour) met het idee dat er geen competitie of concurrentie tussen de veiligheidsorganisaties zou plaatsvinden. Uit het onderzoek van Mengelberg blijkt dat die concurrentiestrijd inderdaad niet is losgebarsten, maar dat de veiligheidsorganisaties wel elkaar beïnvloeden, zowel negatief als positief en zelfs complementair en wederzijds afhankelijk zijn geworden.
Er is een complexe en hybride veiligheidsarchitectuur ontstaan en de veranderingen zijn zowel dus zowel positief als negatief van aard. ‘Als je kijkt naar het pad van uitbreiding, kun je bijvoorbeeld zeggen dat het steeds groter worden van de NAVO en de EU negatief is geweest voor de OVSE. Die organisatie is minder belangrijk geworden. De organisaties zijn versterkt en verbreed middels verdragen en een uitgebreider takenpakker, maar er zijn ook staten geweest die buiten de organisaties om hebben gewerkt of samengewerkt. Dat zie je bijvoorbeeld bij operaties waar snel actie nodig is, zoals in Afghanistan of de reactie op 9/11. Landen zeggen dan: we doen het eerst met een adhoc-coalitie in plaats van met een grote stroperige organisatie. Daarna moeten de EU en de NAVO wel reageren en ook in actie komen.’
Meer samenwerken
De EU en NAVO zijn in ieder geval afhankelijker van elkaar geworden. Er wordt meer en op verschillende niveaus samengewerkt. ‘Dit zorgt voor een geografische, functionele en institutionele verweving en zelfs interdependentie door cross-institutionele en inter-organisationele verbanden op politiek, beleidsmatig en operationeel terrein. Met als gevolg een vervaging en vervlechting van de veiligheidsconcepten: collectieve defensie en collectieve veiligheid.’
Van het lijstje af
Mengelberg verdedigt donderdag 15 april haar proefschrift online. ‘Jammer dat het zo gaat in deze tijd, maar het is niet anders. Als buitenpromovendus, naast een reguliere baan is het een zwaar traject, maar het brengt je wel de merites van wetenschappelijk onderzoek doen bij. En, het heeft mij de kans gegeven om dieper in te gaan op een onderwerp dat mij altijd na aan het hart heeft gelegen. Ik ben blij dat het nu is afgerond en het van mijn lijst afgevinkt kan worden.’ Ze hoopt dat haar onderzoek in ieder geval gezien gaat worden bij het Ministerie van Defensie. ‘Daar kan het EU-DNA nog wel versterkt worden en dit verhaal kan daar zeker aan bijdragen.’
De livestream is donderdag 15 april vanaf 16.15 uur hier te volgen