Wat stimuleert leren en samenwerking van docenten?
In het voortgezet onderwijs wordt samenwerking door docenten ingezet om de professionele ontwikkeling van docenten te bevorderen. In haar proefschrift onderzoekt Loes de Jong, promovenda bij het ICLON, op welke manier diverse samenwerkingsinitiatieven het leren van docenten stimuleren. Promotie op 20 mei.
Doen wat werkt
Op scholen worden verschillende samenwerkingsinitiatieven zoals professionele leergemeenschappen, lesson study en datateams, georganiseerd, omdat wordt aangenomen dat ze de professionele ontwikkeling van docenten bevorderen. Er is echter nog weinig bekend over de relatie tussen vormen van samenwerking en leeropbrengsten voor docenten. Wat voor de ene docent of groep docenten werkt om de samenwerking en het leren te stimuleren, hoeft niet vanzelfsprekend ook voor een andere docent of groep docenten te werken.
Samenwerkingscultuur
Het eerste doel van dit proefschrift was om te na te gaan hoe samenwerking tussen docenten in de school bevorderd kan worden. Een van de uitgangspunten van dit proefschrift was dat intensieve vormen van samenwerking (bijvoorbeeld collegiale lesobservatie en kritische gespreksvoering) de meeste leerpotentie voor docenten hebben. Het tweede doel van dit proefschrift was om, met behulp van de multiple case studies, dit uitgangspunt te verkennen en verifiëren.
Een conclusie van dit proefschrift is dat individuele, groeps-, en schoolfactoren die samenwerking beïnvloeden nauw met elkaar samenhangen en dus niet afzonderlijk van elkaar beschouwd zouden moeten worden. Eén factor blijkt direct effect te hebben op samenwerking: als een school leer- en samenwerkingsinitiatieven voor docenten aanmoedigt, coördineert en faciliteert.
Daarnaast blijkt dat het verloop en het leerpotentieel van samenwerkingsinitiatieven voor docenten sterk afhangt van de bestaande samenwerkingscultuur in school. Samen reflecteren op onderwijs en het leerproces van leerlingen, lesopzetten ontwerpen en hiermee experimenteren, bevordert het leren van docenten. Ondersteuning is hierbij van essentieel belang, met name wanneer docentgroepen niet gewend zijn om samenwerkend te leren.
Ten slotte laat dit proefschrift zien dat constructief-kritische gesprekken tussen docenten veelbelovend zijn voor hun leerproces. Daarbij is doorslaggevend voor het leren dat docenten blijven deelnemen en verantwoordelijkheid delen.
Faciliteren van professionalisering
Hoewel factoren zoals motivatie en beschikbaarheid van tijd en faciliteiten essentieel zijn voor het bevorderen van het leren van docenten, is de aanwezigheid van dergelijke condities in de praktijk niet vanzelfsprekend.
Een aanbeveling is het instellen van organisatiestructuren in de school die professionalisering en samenwerking mogelijk maken. Daarnaast is het belangrijk om samenwerking en (gezamenlijke) professionalisering te bespreken en expliciet te waarderen in bijvoorbeeld teamvergaderingen en functioneringsgesprekken. Ook wijst dit proefschrift op de rol van (externe) begeleiding bij het organiseren van docentenbijeenkomsten, het faciliteren van deelname van docenten aan leeractiviteiten en het begeleiden van docentgesprekken. Het herkennen van en anticiperen op kansen en uitdagingen in een docentgroep, in termen van gedeeld leiderschap en verantwoordelijkheden, is belangrijk om het leren van docenten te stimuleren.