Vrouwelijke verzamelaars in het Midden-Oosten: van medewerkers tot collecties
Wie heeft de collecties van musea bijeengebracht? Het antwoord op die vraag lijken vrijwel altijd mannen te zijn. Op een aantal zeldzame uitzonderingen na, lijken vrouwelijke verzamelaars niet te bestaan. Toch waren ze er wel degelijk. Voor het project Museums, Collections and Society gaat onderzoeker Holly O’Farrell hun werk in kaart brengen.
‘Veel vrouwen werkten samen met hun man of hadden een mannelijke leidinggevende,’ legt O’Farrell uit. ‘Zelfs als collecties werden gemaakt door een man-vrouwteam, kregen ze vaak de naam van de man. Ik ben geïnteresseerd in de agency van deze vrouwen. Konden ze zelf beslissen wat ze verzamelden?’
Fotografie als vrouwelijk medium
Net als in haar eerdere onderzoek concentreert ze zich op het Midden-Oosten. Op dit moment ligt de focus op het voormalige Palestina in de vroege twintigste eeuw. ‘Ik heb een groep vrouwen gevonden die daar in verschillende hoedanigheden werkte van antropologisch tot archeologisch. Ik vond het interessant dat er nogal wat vrouwen in dit gebied werkten. Wat trok hen daar aan? Dit was onder het Britse mandaat van Palestina, dus hun echtgenoten kunnen in projecten of het leger hebben gewerkt. Maar het is ook mogelijk dat ze bewijs probeerden te vinden voor de geschiedenis zoals die in de Bijbel beschreven staat. Destijds hielden veel mensen zich daarmee bezig.’
Het is in elk geval zeker dat een groot aantal van de door vrouwen aangelegde collecties foto’s bevatten. Vrouwen blijken zich relatief vaak toegelegd te hebben op dat medium. ‘Zelfs als een man een verzameling van voorwerpen maakte, werd veel van de fotografie rond de archeologische opgravingen vaak door vrouwen gedaan,’ vertelt O’Farrell. ‘Ik heb nog niet tot de bodem kunnen uitzoeken waarom dat gebeurde, maar het is mogelijk dat men dat passender vond. Mannen zaten met hun handen in de grond, vrouwen maakten foto’s. Het is ook mogelijk dat fotografie vrouwen wat onafhankelijkheid gaf. Als je de apparatuur hebt, kun je foto’s maken. Je hebt misschien geen geld om de archeologische vondsten te kopen, maar je kunt ze wel fotograferen.’
Eindelijk weer open archieven en musea
De komende tijd wil O’Farrell dat soort hypotheses graag testen in het archief, waar ze behalve foto’s en objecten onder meer brieven en dagboeken wil analyseren. Iets wat sinds haar komst naar Leiden in september 2020 nog nauwelijks mogelijk is geweest door de coronamaatregelen. ‘Nu de musea en archieven weer opengaan, kan ik eindelijk contact zoeken met mensen. Sinds een paar dagen heb ik contact met Gillian Vogelsang-Eastwood van het Textile Research Centre. Zij heeft een collectie in Leiden met teksten uit Soedan en Palestina die is gemaakt door een vrouw.’
Deze bronnen en bijvoorbeeld de fotografiecollectie van Josephine Powell in de Universiteitsbibliotheek en haar werk in Museum Volkenkunde zijn belangrijk voor O’Farrell. Alle onderzoeken binnen Museums, Collections en Society moeten namelijk een verband met Leiden hebben. ‘Het is hier moeilijker dan in het Verenigd Koninkrijk om collecties over het Midden-Oosten te vinden, omdat Nederland nooit een mandaat over het gebied heeft gehad. De foto’s van Powell in de Leidse collectie vallen dan ook eigenlijk buiten mijn (geografische, red.) onderzoeksgebied, maar ik ben geïnteresseerd, dus we zullen zien.’
‘Je wilt mensen naar Leidse musea halen’
Daarnaast hoopt O’Farrell de komende tijd zelf weer musea te bezoeken. ‘Ik begin nu met het organiseren van een conferentie voor eind dit jaar of volgend jaar. Het zou leuk zijn om dat fysiek te doen. In Leiden heb je zoveel musea om je heen, daar wil je mensen naartoe halen,’ stelt ze. ‘Dat is toch heel anders dan online.’