De verrassende traditie van fabels in het Franse onderwijs: 'Het slaat bruggen tussen generaties'
In Nederland is men waarschijnlijk opgegroeid met De Fabeltjeskrant, maar in Frankrijk speelt de kennismaking met fabels een veel belangrijkere rol in de opvoeding van een kind. Promovenda Céline Zaepffel onderzocht de rol van fabels in het Franse onderwijs en lesmethodes. Het blijkt dat nostalgie de traditie van het uit het hoofd leren van fabels in leven houdt. Proefschrift 16 december.
In Frankrijk maken fabels deel uit van het nationale leerplan. De leerlingen lezen de verhalen, leren ze uit het hoofd en dragen ze vervolgens voor aan hun klasgenoten. ‘Deze traditie is ontstaan in de achttiende eeuw’, vertelt Zaepffel. ‘In die tijd dacht men dat het uit het hoofd leren van fabels een goede manier was om kinderen het concept van poëzie bij te brengen, maar ik vroeg me af waarom dat nog steeds gebeurt. Sommige fabels zijn echt moeilijk qua woordenschat voor kinderen, en soms is de moraal van het verhaal niet zo moreel.’
Nostalgie
Zelf heeft Zaepffel slechte herinneringen aan het moeten opzeggen van fabels op school. ‘Ik vond het niet leuk dat ik fabels moest voordragen voor de klas en het was saai om naar mijn klasgenoten te moeten luisteren.’ Aan het begin van haar onderzoek geloofde ze dan ook niet in het Ministerie van Onderwijs, die zeggen dat fabels bruggen bouwen tussen generaties Fransen, omdat zoveel generaties ze al hebben gestudeerd. 'Het verbaasde me dat Franse volwassenen inderdaad in zeer nostalgische bewoordingen over fabels spreken. Dat verklaart ook waarom fabels in het Franse onderwijs worden gebruikt: het is nostalgie geworden.’
Middelen in overvloed
Om kinderen te helpen fabels uit het hoofd te leren, zijn er tal van hulpmiddelen: prentenboeken, gezelschapsspelletjes, bladmuziek, tentoonstellingstoestellen, posters, schoolmateriaal en zelfs toepassingssoftware. Wat deze middelen gemeen hebben, is het streven om een educatief gebruik van fabels te bevorderen, aldus Zaepffel. Tijdens haar onderzoek stuitte ze op de meest onverwachte momenten op dergelijke bronnen. 'Afgelopen zomer ben ik met mijn nichtjes naar een ooievaarsmuseum geweest. Het museum was praktisch: er werd verteld over hoe ooievaars 's winters trekken enzovoorts. Maar aan het eind van het museum lag een groot boek met een fabel over een ooievaar en een vos. In het verhaal serveert de vos hun eten op een bord, maar door de vorm van haar snavel kan de ooievaar niets eten. Dan doet ze het eten in een glas, maar dan kan de vos er niet bij. Ik vond het interessant dat het een biologisch museum is en dat er toch een fabel werd gebruikt.’
Is de traditie goed, of slecht?
Wat vindt Zaepffel van deze traditie? ‘Ik vind dat het argument om fabels te onderwijzen erg zwak is. Ik wil niet zeggen dat het een slecht idee is om fabels te onderwijzen, maar ik vind het een slecht idee om het alleen te onderwijzen omdat generaties daarvoor dat moesten. Ik denk wel dat fabels een goede manier zijn om te leren hoe je een debat of een soortgelijk stuk literatuur schrijft,’ vertelt ze.
Zaepffel vindt het ook vreemd dat sommige fabels worden gebruikt om kinderen moraal bij te brengen, vanwege hun dubbelzinnige karakter. 'Er is een fabel waarin een vos tegen een vogel die een stuk kaas in zijn snavel heeft, zegt dat hij er geweldig uitziet en dat de vos zijn stem wil horen. Als de vogel iets zegt, valt de kaas uit zijn snavel en vervolgens steelt de vos de kaas. De moraal van het verhaal is dat je als vogel niemand bij je moet laten komen omdat ze je voor gek verklaren en je bezittingen stelen. Maar als je erover nadenkt, kun je ook leren dat je dingen van mensen kunt stelen door ze complimenten te geven. Best raar dat we dat nog steeds aan kinderen leren.’
Wat is het verschil tussen een fabel en een sprookje? Zaepffel gebruikt in haar proefschrift de volgende definities: 'Een fabel is een kort verhaal waarin twee personages de confrontatie met elkaar aangaan. Ze zijn het ergens niet over eens en één van hen wint deze confrontatie. Een fabel bevat een moraal die kinderen kunnen begrijpen. Een sprookje is een kort verhaal waarin we één personage volgen. Soms is er een moraal, maar die is niet expliciet en niet belangrijk om het verhaal te snappen. In een fabel is de moraal essentieel.’
Omslag foto: Anonieme puzzels, 19e eeuw. Musée Jean de La Fontaine (Château-Thierry), bron: Lisanne Wepler.