Blog: Vrijheid, maar geen vrijblijvendheid
Hoogleraar Jan Willem Erisman is blij met de vrijheid aan onze universiteit. Maar er zijn wel kaders nodig, vindt hij. Daarom doet hij vanuit zijn eigen professie een voorstel voor zo’n kader. Sterker nog, hij doet een voorstel voor een prachtige ambitie voor Universiteit Leiden.
‘Leiden is een bolwerk van vrijheid. Het is het motto van de universiteit. Ik ben nu iets meer dan een jaar verbonden aan de universiteit en ervaar dat ook zo. Vrijheid bepaalt sterk de cultuur binnen de universiteit. Als hoogleraar Milieu en Duurzaamheid leid ik een van de acht stimuleringsprogramma’s: het Liveable Planet-programma. Daarbij ervaar ik de invloed van de Leidse cultuur sterk, zowel positief als negatief.
Allereerst maar even: wat houdt het programma in? Het Liveable Planet-programma streeft naar welzijn voor ieder mens binnen de grenzen van het sociale, ecologische en planetaire systeem. Belangrijk daarvoor zijn lokale oplossingen passend binnen globale doelen, zoals die van de Sustainable Development Goals (SDG’s). Wij willen dat bereiken door wetenschappers en groepen binnen en buiten de universiteit te verbinden.
Voedsel produceren én biodiversiteit bevorderen
Een voorbeeld hiervan is het Polderlab Vrouwe Venne. Samen met burgercoöperatie Land van Ons, met omliggende gemeentes, boeren, burgers en andere stakeholders gaan we daar het veenweidegebied ontwikkelen. Met als belangrijkste doel: voedsel produceren en tegelijkertijd de biodiversiteit bevorderen. En dat alles zonder uitstoot van broeikasgassen, zonder bodemdaling en binnen de grenzen van de kwaliteit van de leefomgeving.
Bottum-up: typisch voor de Leidse cultuur
De nadruk op lokale oplossingen komt voort uit de Leidse cultuur van vrijheid, een cultuur die bottum-up is. Hiermee onderscheiden wij ons van de rest van Nederland en daarbuiten. Dat geldt in ieder geval voor mijn onderzoeksgebied. Met de Leidse aanpak bieden we de mogelijkheid om samen vanuit verschillende disciplines aan oplossingen te werken. Dat gebeurt in alle vrijheid, uiteraard binnen bepaalde kaders.
'De nadruk op lokale oplossingen komt voort uit de Leidse cultuur van vrijheid'
Duidelijke kaders zijn belangrijk
Bij de Leidse aanpak zijn duidelijke kaders essentieel. Voor ons programma zijn dat bijvoorbeeld globale doelstellingen voor klimaat, biodiversiteit en de SDG’s die ik al eerder noemde. Binnen dit soort kaders kunnen mensen in alle vrijheid aan de slag gaan. Boeren kunnen deze richtlijnen bijvoorbeeld gebruiken om plannen te maken voor de lange termijn.
Vrijheid stimuleert
Ik ben een groot voorstander van vrijheid, om zo binnen kaders te kunnen ontwikkelen, ondernemen en excelleren. Het heeft grote voordelen omdat mensen vanuit hun eigen kracht werken aan datgene waarvoor zij gemotiveerd zijn.
Vrijheid heeft natuurlijk ook nadelen. Dat merken wij bij de opzet van het Liveable Planet-programma: als er weinig centrale sturing is, kost het meer energie om faculteiten, instituten en onderzoekers te motiveren om mee te werken.
'Ik ben een groot voorstander van vrijheid, maar ook van duidelijke kaders'
Zoeken naar balans tussen vrijheid en sturing
Dat weten onze bestuurders ook. In de schets van de universitaire strategie 2022-2027 zoeken zij naar een goede balans tussen de vrijheid die voor Leiden zo belangrijk is, en het definiëren van speerpunten die echt van belang zijn voor de toekomstige ontwikkeling van de universiteit.
Verbinden is essentieel
Vandaar ook dat het nieuwe strategische plan inzet op ‘verbinden’, omdat vrijheid niet vrijblijvend is. Verbinden is essentieel om tot een gezamenlijk resultaat te komen. Wat daar ook bij hoort is, net zoals dat voor de lokale gemeenschappen geldt, een gemeenschappelijk doel, een kader, waar iedereen zich aan committeert.
Vanuit mijn professionele achtergrond zou ik graag een voorstel voor een van die kaders willen doen, een gemeenschappelijk doel voor onze universiteit. Laten we van Leiden de duurzaamste universiteit van de wereld maken. In vrijheid, maar wel verbonden.’