Hoe de geknakte reputatie van Cicero een les kan zijn voor politici van nu
De Romeinse filosoof en redenaar Marcus Tullius Cicero wordt tot op de dag van vandaag door politici en speechschrijvers gebruikt als intellectueel voorbeeld. Toch was Cicero al in zijn eigen tijd niet onomstreden, zeker niet als staatsman. Classica Leanne Jansen deed onderzoek naar hoe klassieke historici oordeelden over Cicero’s politieke integriteit. Zij ziet hoe moderne politici nog steeds worstelen met dezelfde valkuilen. Promotie 26 januari.
Jansen deed haar onderzoek binnen het NWO VIDI-project Mediated Cicero en richtte zich op de historische perceptie van Cicero (106 v.Chr. – 43 v.Chr.) als staatsman. Voor haar onderzoek dook ze in de teksten geschreven door Cicero zelf en door zeven geschiedschrijvers die leefden in de Romeinse keizertijd, na de val van de Romeinse Republiek (31 v.Chr.). Hoewel Cicero zichzelf neerzette als verdediger van de Romeinse Republiek, zien klassieke historici hem juist als medeveroorzaker van de val van die republiek.
'Cicero zet zichzelf neer als redder van Rome, als vader van het vaderland' - Leanne Jansen
'In zijn eigen redevoeringen stelt hij zich op als redder van Rome en gaat hij ook in gesprek met de staat Rome, die hem toespreekt als ware hij haar saviour. Het is een retorische techniek die laat zien hoe hij zich verbonden voelt met de Romeinse Republiek en hoe hij zichzelf neerzet als vader van het vaderland.' Maar de door Jansen bestudeerde historici, waaronder de Griekse Plutarchus, zien die emotionele redevoeringen juist als zwakte. Als staatsman moet je rationeel zijn en je vooral niet laten leiden door emoties.
Gebrekkige politieke integriteit
Een ander punt van kritiek dat Jansen in haar onderzoek tegenkwam, was het ontbreken van een duidelijk politiek beleid. Cicero werd niet gezien als standvastig in zijn idealen. Zo stond hij als senator toe dat Julius Caesar steeds meer macht kreeg, ten koste van de door hem gekoesterde Romeinse Republiek. De historici uit de keizertijd omschrijven dat als een gebrek aan politieke integriteit. Jansen: 'Vooral in die laatste fase van de Republiek was er heel veel geweld. Juist in zo’n crisissituatie zijn mensen op zoek naar politici die standvastig zijn en dat was Cicero zeker niet. Hij koos voor Caesar omdat hij daar zelf baat bij dacht te hebben.'
Eenzelfde gebrek aan standvastigheid is volgens Jansen zichtbaar in onze eigen politiek. 'Net als Cicero zijn er nu politici die steeds weer benadrukken dat er een crisis is en dat zij het volk of de natie gaan redden. Sterk linkse of rechtse politici, zoals Jesse Klaver of Thierry Baudet, verkondigen een uitgesproken ideologie en spelen daarmee in op de gevoelens van een deel van de bevolking. Maar als zij eenmaal een machtspositie hebben, kunnen ook zij die crisis niet op de korte termijn oplossen en raakt het volk teleurgesteld. Dat gebeurde ook bij Cicero.'
Historische figuren en eigen identiteit
Volgens Jansen laat haar onderzoek zien hoe historische figuren als Cicero door samenlevingen gebruikt worden bij het creëren van identiteit. 'We willen die historische figuren als een leidraad voor onze eigen geschiedenis gebruiken, als een soort moreel kompas. We zoeken daarbij naar figuren die duidelijk goed of slecht zijn. Kijk naar de cancel culture, waarbij er afgerekend wordt met historische figuren die bijvoorbeeld de slavernij in stand hielden. We zijn constant bezig met het herzien van onze eigen geschiedenis en dat is een complex proces.'
Tekst: Tim Senden
Beeld: Pixabay / DEZALB