Symposium technologie en vertrouwen: ‘Denk eerder na over privacy en veiligheid'
Van scanners in collegezalen tot thuiswerksystemen: de discussie over nieuwe technologie speelt op veel fronten. Daarom wil de universiteit meer gebruikmaken van experts in eigen huis. Op het symposium Technologie en Vertrouwen op 2 februari van de Universiteit Leiden wezen onderzoekers van verschillende disciplines op de haken en ogen van nieuwe digitale systemen. Wat zijn hun aanbevelingen?
'Zonder digitale systemen voor online colleges en overleggen zou de universiteit volledig stil hebben gestaan tijdens de pandemie', zo trapte Bijl het symposium af. 'Ze kunnen dus een oplossing bieden bij problemen maar ook weer tot nieuwe zorgen leiden.' De aanleiding voor het symposium was het recente protest in december tegen de invoering van scanners in de collegezalen. Deze waren vorig jaar zomer geïnstalleerd om het aantal personen te tellen: om de drukte in coronatijd te meten en als hulpmiddel voor roostermakers. De scanners zijn voorlopig uitgeschakeld totdat een extern onderzoek duidelijkheid geeft over de veiligheid ervan. Bij de invoering was de Universiteitsraad geraadpleegd, maar de informatie over de scanners was niet breed gecommuniceerd. Bart Custers, hoogleraar Law and Data Science, refereerde aan de Europese regelgeving, de General Data Protection Regulation. ‘Onder deze privacyregeling moet je van tevoren goed aankondigen wat het voordeel is van data verzamelen en specificeren voor welk doel je die gegevens gaat gebruiken. Dat gebeurde niet bij de scanners.’
'Het gebruik van data en digitale technologie is nooit neutraal.’
Meer bewustzijn en kennis nodig
Het symposium, met ruim tachtig online deelnemers, voorzag in een grote behoefte om met elkaar in gesprek te gaan en uiteenlopende inzichten te delen. Bijvoorbeeld met een juridische, psychologische of maatschappelijke blik. Hester Bijl merkte op: ‘Achteraf gezien hadden we het anders moeten doen. Er is meer bewustzijn en kennis nodig over de noodzaak en gevolgen van dit soort apparatuur. Dit symposium is het startpunt van de discussie.’ Marina Terkourafi, hoogleraar Sociolinguïstiek, stelde: ‘Als het verzamelen van data op veel weerstand stuit, moet er nagedacht worden of het nodig is en of andere middelen beter zijn. Het gebruik van data en digitale technologie is nooit neutraal.’
Politicoloog Francesco Ragazzi, actief in de universitaire protestgroep 'Unsee us', stelde: ‘Surveillanceapparatuur wordt altijd verdedigd met de voordelen: efficiëntie, bescherming en veiligheid. Maar dit soort middelen kunnen ten koste gaan van fundamentele rechten zoals privacy. Onze bewegingen kunnen ook gevolgd worden via onze LU-card en het gebruik van wifi en daarover wordt nog niet gediscussieerd.’ Een paar van zijn aanbevelingen: transparantie, accountability en een 'inclusief' besluitvormingsproces.
Nadenken over architectuur van technologie
‘We moeten veel eerder, al in het stadium van software-ontwikkeling, nadenken over privacy en bescherming’, aldus Els de Busser, docent Cybersecurity and governance. Bart Custers vulde aan: ‘De architectuur van technologie bepaalt grotendeels het gedrag. Bouw privacy dus in. Beperk bijvoorbeeld vragenlijsten en anonimiseer deelnemers.’ Psycholoog Roy de Kleijn, expert in robotica: ‘Het draait allemaal om vertrouwen, dat is de discussie die we moeten voeren. Hoe weten we dat organisaties onze data beschermen en niet misbruiken? En hebben we nieuwe technologie écht nodig of willen we het gewoon?’
'Hebben we nieuwe technologie écht nodig?’
Digitale technologie beïnvloedt ons gedrag, zei Simone van der Hof, hoogleraar Recht en de Informatiemaatschappij. ‘Kijk maar naar een collegezaal met scanners. De suggestie dat je in de gaten wordt gehouden heeft impact op het onderwijs, studenten worden misschien voorzichtiger.’ Ze pleitte voor meer aandacht voor datatechnologie in alle opleidingen. Er is al een interdisciplinaire minor in de maak over data en artificiële intelligentie.
Recht loopt achter
In hoeverre beschermt datarecht ons voldoende?, vroeg gespreksleider Pieter Slaman, zelf historicus. De Nederlandse en Europese wetgeving lopen achter op nieuwe technologie, benadrukte Ricardo Catalan, functionaris Gegevensbescherming. Wel kan de universiteit zelf aanvullende en transparante regels ontwikkelen om het vertrouwen te vergroten. Paul Wouters, decaan faculteit Sociale Wetenschappen, wees op de ontwikkelingen in de maatschappij. ‘Als universiteit proberen we ons aan te passen aan massale dataproducerende technologie zoals overal in de maatschappij. Dat is een fundamentele verandering. We moeten ons verzetten tegen bedrijven als Google die zo dominant geworden zijn en weer eigenaar worden van onze eigen data.’
'Het is moeilijk om systemen te kiezen waar iedereen enthousiast over is.’
Geen eenvoudige oplossingen
Diverse sprekers merkten op dat nieuwe technologie te complex is voor eenvoudige oplossingen. Simone van der Hof: ‘Zoiets als honderd procent veiligheid en honderd procent privacy kan er niet zijn en dat geldt dus ook voor volledige transparantie.’ Joop van der Born, directeur ISSC, beaamde dat: ‘Het is een worsteling: we willen zorgen voor veiligheid en ook transparant zijn. Maar als we alle informatie delen, maken we ons kwetsbaar voor cybercriminelen.’ Ricardo Catalan: ‘Sommigen willen volledig open source werken en anderen niet. Het is moeilijk om systemen te kiezen waar iedereen enthousiast over is.’
Empower de Universiteitsraad en faculteitsraden
Alle sprekers waren het er wel over eens dat het besluitvormingsproces over nieuwe digitale systemen inclusiever kan. Hoe doen we dat met zo’n enorm grote en diverse gemeenschap?, vroeg Pieter Slaman. Er kwamen veel suggesties. Zoals: ontwikkel een langetermijnvisie met onze academische waarden voor de invoering van nieuwe technologie. Organiseer voor studenten en medewerkers bijeenkomsten over privacy en technologie. Bied meer techno-expertise aan de medezeggenschap, zoals een panel van experts. Hierdoor kunnen de Universiteitsraad en faculteitsraden meer ‘empowered’ en beter toegerust worden. Over één ding waren alle sprekers het alvast eens: dit symposium was een goed begin.
Tekst: Linda van Putten
Foto boven artikel: protest tegen de scanners, begin december 2021
Het gehele symposium is hier terug te kijken.
Vanwege de gekozen cookie-instellingen kunnen we deze video hier niet tonen.
Bekijk de video op de oorspronkelijke website of