Annetje Ottow over sociale (on)veiligheid: ‘Het open gesprek is cruciaal’
Onthullingen van ongewenst en seksueel overschrijdend gedrag in de televisie- en sportwereld hebben de maatschappelijke discussie over sociale veiligheid opnieuw doen oplaaien. Binnen de universiteit wordt de preventie van ongewenst en grensoverschrijdend gedrag gezamenlijk voortgezet en bijpassend de goede opvang en begeleiding van mogelijke slachtoffers. Volgens bestuursvoorzitter Annetje Ottow zijn goed leiderschap en het open gesprek cruciaal in dat proces.
Hoe kijk jij aan tegen de recente onthullingen en de aandacht die er is voor sociale veiligheid?
‘Ik vind het best wel heftig. Maar ik vind het heel belangrijk dat het nu zo naar boven komt. Het is heel erg jammer dat het op deze manier en zo laat moet. Maar beter laat dan nooit. Net als vele vrouwen herken ik dit helaas persoonlijk ook. Dat dit allemaal zo speelt, dat riep bij ons als college van bestuur (cvb) onmiddellijk de vraag op: wat betekent dit voor onze eigen organisatie?’
En wat betekent het voor de universiteit?
‘Het onderwerp van sociale zekerheid is zeker niet nieuw voor ons, daar zijn we al lang mee bezig. Begin vorig jaar nog hebben we onze medewerkers gevraagd de personeelsmonitor light in te vullen. De uitkomst daarvan heeft ons als college van bestuur wel doen schrikken. Het was echt niet leuk om te lezen. Maar tegelijkertijd ben ik blij dat we het gedaan hebben. Over de volle breedte van de organisatie spelen verschillende aspecten van werkdruk en sociale onveiligheid een rol. Het aantal meldingen van seksueel overschrijdend gedrag was beperkt, maar ieder geval is er een te veel.’
‘Net als vele vrouwen herken ik dit helaas persoonlijk ook. Dat dit allemaal zo speelt, dat riep bij ons als cvb onmiddellijk de vraag op: wat betekent dit voor onze eigen organisatie?’
Er is dus werk aan de winkel op het gebied van sociale veiligheid, wat is jullie aanpak als college van bestuur?
‘Het cvb wil vooropstellen: ook wij hebben niet het juiste recept, net als heel veel andere organisaties. Maar we zijn er wel al een tijd mee bezig. Naar aanleiding van de personeelsmonitor hebben we aan alle faculteiten, instituten en expertisecentra gevraagd: kijk nu eens naar die cijfers van de personeelsmonitor vanuit je eigen deel van de organisatie. Ga met elkaar in gesprek over wat het voor jullie team of organisatie betekent, wat de verbeterpunten kunnen zijn en hoe jullie dit gaan aanpakken.’
‘In de aanpak van het probleem leunen we als cvb sterk op de leiders en leidinggevenden van onze organisatie. Maar het vraagt ook iets van ons allemaal om open met elkaar het gesprek te kunnen voeren en zaken te benoemen en bespreekbaar te maken. Om daar meer vaardigheden voor te ontwikkelen bieden we bijvoorbeeld online cursussen en inspirerende artikelen en video’s aan op het nieuwe platform Let’s connect! Zo kun je bijvoorbeeld een training volgen over het geven van feedback, of over het voeren van een slechtnieuwsgesprek. Op die manier willen we onze collega’s helpen in het ontwikkelen van hun eigen leiderschap en ze zo empoweren.’
Wat wil het cvb met die aanpak bereiken?
‘Het college is realistisch genoeg om niet te denken dat we hier het hele probleem van sociale onveiligheid mee gaan oplossen. Maar we hopen wel dat er door deze aanpak meer zaken naar boven komen en vooral dat er structurele verbeteringen optreden binnen de organisatie. En dat laatste is complex. De ons bekende gevallen van sociale onveiligheid zitten hem ook in het feit dat wij een vrij hiërarchische organisatie zijn, dat heb je niet van vandaag op morgen afgeschaft. Het zit in onze historie, waar we ook trots op zijn en die ons ver gebracht heeft. Toch zijn er ook duidelijke vernieuwingen nodig om de inclusie en veiligheid van iedereen te borgen.’
‘Ga met elkaar in gesprek over wat het voor jullie team of organisatie betekent, wat de verbeterpunten kunnen zijn en hoe jullie dit gaan aanpakken.’
Het college wil structurele verbeteringen binnen de organisatie, maar wat kunnen jullie op dit moment doen voor collega’s of studenten die ongewenst of zelfs overschrijdend gedrag meemaken?
‘Wat alle recente gebeurtenissen hebben laten zien is dat je niet mag verwachten dat slachtoffers altijd de vinger opsteken en een stap naar voren zetten. Dat is echt een enorme drempel. Als organisatie moeten wij er alles aan doen om die drempel zo laag mogelijk te maken. We stimuleren als cvb een veilige omgeving waar zaken benoemd kunnen worden. De universiteit heeft vertrouwenspersonen, we hebben pas het Amnesty-manifest getekend tegen seksueel geweld. We zorgen ervoor dat we allerlei faciliteiten hebben waar studenten en medewerkers gebruik van kunnen maken als ze iets vreselijks meemaken. De pagina’s op de medewerkerssite zijn weer opgefrist. Binnenkort start er een nieuwe ombudsvrouw voor medewerkers die onafhankelijk zaken binnen de universiteit kan onderzoeken.’
‘Dat zijn allemaal institutionele zaken. Maar het gaat natuurlijk om mensen. Het melden van een misstand ligt niet alleen bij het slachtoffer. Het is belangrijk dat de omstander naar voren stapt en zegt: “Ik heb nu iets gezien en volgens mij moeten we daar iets aan doen”. De ogen sluiten voor dingen die niet goed gaan daar moeten we echt van af. Het vergt moed van degene die het ondergaat, maar ook van degene die het ziet. Ieder heeft een rol, het gaat niet alleen over de vermeend dader en het slachtoffer.’
Wat is jouw persoonlijke boodschap aan mensen die zich sociaal onveilig voelen?
‘Daar kan ik heel duidelijk in zijn: blijf er niet mee rondlopen en zoek hulp. Ik heb zelf vaker situaties meegemaakt waarin ik me sociaal onveilig voelde. Momenten waarvan ik meteen buikpijn kreeg, dat je je met de rug tegen de muur voelt staan en dat je niets kunt doen. Het zorgt ervoor dat je enorm aan jezelf gaat twijfelen en in extreme gevallen kun je eraan onderdoor gaan, dat kan ik me heel goed voorstellen.’
‘Ik heb altijd het geluk gehad dat er een omstander was die zich uitsprak, of dat iemand tegen mij zei dat ik niet aan mezelf moest twijfelen. Daarom mijn advies: probeer het heel snel met iemand te bespreken die je vertrouwt. Houd het niet voor jezelf, want uiteindelijk word je er alleen maar zieker van en lost het niets op.’
Kun je tot slot beschrijven wat de wens van het college is voor de universiteit op het gebied van sociale veiligheid
‘Wij vinden het belangrijk dat we ook op het gebied van sociale veiligheid een lerende organisatie zijn, zoals dat in ons strategisch plan staat. Onlangs heb ik zelf een webinar gevolgd van Sandra Groeneveld, zij is hoogleraar Publiek Management in Den Haag (Kijk het webinar terug - red.). Van haar heb ik geleerd dat het hameren op zero tolerance wat betreft grensoverschrijdend gedrag het gesprek ook kan doodslaan.’
‘Natuurlijk hebben we zero tolerance wat betreft seksueel overschrijdend gedrag. Maar in veel situaties, waarin iemand zich sociaal onveilig voelt is het open gesprek juist belangrijk. Als we dat gesprek niet hebben, dan leren we ook niet hoe we het beter kunnen doen. Zonder het gesprek worden impliciete vooronderstellingen en (onbedoelde) blinde vlekken niet zichtbaar. Bovendien kan een slachtoffer zich dan niet uitspreken. Soms worden gevoelens van sociale onveiligheid veroorzaakt door slechte communicatie en draait het om een misverstand. Daar moet je het met elkaar over hebben. Als je elkaar betrekt in die zoektocht, dan gaat dat al heel veel schelen.’