‘Seeing Stars wordt een experiment waar heel Leiden aan meedoet’
Wat gebeurt er als alle verlichting in een groot gedeelte van de stad wordt uitgezet? Hoeveel sterren kun je zien zonder al die lichtvervuiling? Dat gaan wetenschappers, kunstenaars en inwoners van Leiden samen onderzoeken tijdens Seeing Stars Leiden, op 25 september. ‘Leiden is de ideale plek voor dit experiment’, zegt astronoom Frans Snik.
Seeing Stars is een project van kunstenaar Daan Roosegaarde en Werelderfgoedorganisatie Unesco. Snik werkte al eerder samen met Roosegaarde. ‘Hij is bekend als lichtkunstenaar, maar het licht dat hij gebruikt in zijn projecten werd de afgelopen jaren steeds subtieler. Nu wil hij vooral licht weghalen, om zo de sterren weer te kunnen zien.’
Het concept van Seeing Stars is vorig jaar uitgeprobeerd in het Friese Franeker. ‘Een redelijk klein stadje met weinig lichtvervuiling eromheen, dat was een geschikte plek voor een pilot.’ Dankzij de medewerking van de burgemeester en de inwoners van de kleine binnenstad was er een prachtige sterrenhemel te zien. ‘Als je de foto’s terugziet, lijkt het haast gephotoshopt. Zo’n sterrenhemel kun je in Nederland normaalgesproken alleen zien rondom de Waddenzee.’
De reacties die Roosegaarde kreeg op Seeing Stars waren overweldigend, vertelt Snik. ‘Verschillende wereldsteden hebben inmiddels interesse in het project, maar eerst is Leiden aan de beurt. Op allerlei manieren is Leiden dit jaar de ideale plek om dit voor het eerst grootschalig te proberen. Het is niet te klein, maar ook niet te groot. De Gemeente Leiden wil vooroplopen met dit concept, en ging snel akkoord. En dit jaar zijn we European City Of Science. Een groot evenement dat wetenschap, kunst en alle bewoners verbindt, daar ontbrak het nog een beetje aan.’
De voorbereidingen voor het experiment zijn inmiddels in volle gang. ‘Het wordt geadopteerd door heel Leiden.’ De organisatie is nog een grote uitdaging, vertelt Snik. ‘De gemeente is samen met de betrokken partijen hard bezig om te regelen dat de straatverlichting uitgezet kan worden. En het gaat pas echt werken als mensen ook hun eigen verlichting uitdoen.'
In Leiden zullen vrijwel alle lichten uitgaan. Hoe groter de ‘donkere zone’ is, hoe beter, zegt Snik. Lastig bij de organisatie is dat de datum van het evenement niet honderd procent zeker is. 'We willen het doen op 25 september, dat komt om allerlei redenen goed uit. Maar als het bewolkt is, gaan we het uitstellen.’
Citizen science
Het experiment moet een schoolvoorbeeld worden van citizen science, oftewel burgerwetenschap. 'Daarbij kan iedereen meedoen aan het vergaren van wetenschappelijke kennis. We gaan met zijn allen de lampen uitzetten. Hoeveel sterren kunnen we dan daadwerkelijk zien? Hoe reageren de inwoners op deze unieke situatie? En hoeveel minder lichtvervuiling en energieverspilling veroorzaken we? Dit is vooral een sociaal en wetenschappelijk experiment namens heel Leiden.’
Wie mee wil doen, kan zelf sterren tellen met behulp van een app. ‘Ook testen we een nieuwe manier om direct de lichtvervuiling te meten met smartphones. Dan hebben we de eerste wetenschappelijke publicatie over hoe donker het kan worden als we met z'n allen de lampen uitdoen.'
Mensen kunnen zelf onderzoeksvragen aandragen via Postbus 71. Die hoeven zeker niet allemaal te maken te hebben met sterrenkunde, benadrukt Snik. 'Biologen van het Centrum voor Milieuwetenschappen en Naturalis onderzoeken de invloed van lichtvervuiling op de natuur, bijvoorbeeld op het paargedrag van allerlei beestjes. Ook is er het grote NWA-project BioClock, over hoe lichtvervuiling jouw eigen biologische klok in de war schopt. Maar we willen ook de link maken buiten de bètawetenschappen: Hoeveel licht hebben we nu echt nodig voor een gevoel van veiligheid, om te kunnen oriënteren, en voor de verzekering? En ook samenwerking met de Geesteswetenschappen en de Kunsten: Hoe kunnen we onszelf cultureel uiten als het zintuig van zicht veel minder belangrijk wordt?’
‘We hebben de rest van de maatschappij nodig om tot inzichten te komen.’
Snik heeft al meer dan tien jaar ervaring met burgerwetenschap vanuit zijn rol bij het Citizen Science Lab. 'Als wij grote maatschappelijke problemen willen aanpakken, zoals energieverspilling en het verlies van biodiversiteit, dan kunnen wij dat als wetenschappers niet in ons eentje. We hebben de rest van de maatschappij nodig om tot inzichten te komen. We proberen een structureel bredere manier van wetenschap te bedrijven. Niet meer binnen de muren van de universiteit, maar in samenwerking met de rest van de stad en samenleving.'
Snik hoopt dat er met Seeing Stars meer aandacht komt voor wat hij noemt ‘het recht op het zien van de sterren en planeten’. ‘Wat is belangrijker, dat de hele nacht de lampen aanstaan of dat onze kinderen vanuit de achtertuin naar de sterren kunnen kijken? Er zullen veel kinderen in de stad zijn die nog nooit bewust een sterrenhemel hebben gezien. Dat is eeuwig zonde. Ik durf te wedden dat kinderen, en ook andere inwoners, gaan flippen zodra de lichten uitgaan. Dat wordt een magisch moment.’
Tekst: Tom Janssen
Bannerfoto: Studio Roosegaarde