‘De oude Egyptenaren waren met meer dan de dood bezig’
Bij het oude Egypte denken we al snel aan mummies en sarcofagen. Onterecht, vindt onderzoeker en conservator van het Rijksmuseum van Oudheden Lara Weiss. Voor het Rijksmuseum van Oudheden maakte ze een audiotour die juist ingaat op de relatie tussen levende Egyptenaren en de dood.
‘Als je zoveel tijd en moeite investeert om verder te kunnen leven in het hiernamaals, is dat vooral een teken van waardering voor het leven’, zegt Weiss. ‘Dat wij het altijd maar hebben over de dood in het oude Egypte, komt met name door de manier waarop de collecties zijn ontstaan.’
Pragmatisch
Zelf onderzoekt Weiss dan ook liever het leven van de oude Egyptenaren, al is ook bij haar de dood nooit ver weg. In haar VIDI-project The Walking Dead at Saqqara staan het leven en de rituelen in de Egyptische dodenstad Sakkara centraal. ‘Door films als The Mummy hebben wij het idee dat het daar griezelig en raar is, maar de oude Egyptenaren waren juist heel pragmatisch. Ze namen bijvoorbeeld een ‘bonnetje’ op in hun graf om zeker te weten dat de betaling zou goedkomen of om te bewijzen dat de medewerkers goed waren betaald. Dit ‘bonnetje’ was dan niet een fysieke rekening op een stuk papyrus, maar een gebeitelde tekst op de grafmuur voor de eeuwigheid.’
Voor hedendaagse onderzoekers zijn dergelijke voorstellingen een handige manier om het dagelijks leven in kaart te brengen. ‘De meeste overledenen hebben bijvoorbeeld een voorstelling van een processie van grafgoederen die het graf ingaan’, geeft Weiss een ander voorbeeld, ‘maar in de keuzes voor de details van de voorstellingen zijn grote verschillen te zien. Bij de een zijn alleen anonieme mensen afgebeeld, de ander laat zijn vrouw zien en weer een ander toont zijn bedienden. Dat zegt iets over de persoon die de keuze heeft gemaakt (dus de grafeigenaar) maar ook over zijn netwerken en sociale omgeving.’
Extra laag
Voor het Rijksmuseum van Oudheden vertaalde Weiss dergelijke bevindingen naar een audiotour. ‘Een VIDI-onderzoek en een audiotour hebben natuurlijk heel verschillende doelgroepen’, nuanceert ze. ‘In een audiotour moet je ook heel veel basisinformatie geven, maar ik heb geprobeerd een andere kijk op de Oudegyptische stukken in de museumzalen te geven dan normaal.’
In de tour wordt daarom niet gestopt bij mummies. De luisteraar houdt juist stil bij objecten, die over het contact tussen doden en levenden gaan zoals een dodenbrief en een Ba-vogeltje, dat de ziel van de overledene symboliseert. De Ba kan overdag het graf verlaten en bijvoorbeeld op bezoek gaan bij zijn nabestaanden. ‘Een audiotour is een mooie manier om bezoekers uit te dagen om naar de details van de objecten te kijken. Wie zie je? Wat doen zij? Wat zijn hun relaties? Ik kan niet alle informatie uit mijn onderzoek in het museum laten zien, maar ik hoop dat mensen in elk geval zien dat er heel veel verschillende individuele keuzes zijn gemaakt. Op het moment dat je een graf bouwde, leefde je nog tien, twintig jaar. Je kon het steeds mooier maken, eigenlijk zoals je tegenwoordig een huis koopt en dat mooi inricht. Het is heel erg een uitdrukking van het leven en je eigen identiteit, en soms een beetje een wedstrijd met je buren.’
De audiotour is vanaf nu gratis beschikbaar in het Rijksmuseum van Oudheden. De tour is beschikbaar in het Nederlands, Engels en Arabisch.