Met vakdidactische bouwstenen blijft lesgeven interessant
Docenten moeten een balans vinden tussen routine en vernieuwing van hun onderwijsrepertoire. Eveline de Boer (promovendus bij het ICLON) onderzocht hoe didactische bouwstenen hen daarbij kunnen helpen. Promotie op 15 juni.
Niet alleen routine
Lesgeven is een complex beroep. Docenten nemen veel beslissingen, bijvoorbeeld over wat ze onderwijzen, hoe ze dit gaan onderwijzen en hoe ze hun lessen kunnen aanpassen aan de behoeften van leerlingen. Dit vraagt een voortdurende ontwikkeling van nieuwe kennis en vaardigheden om expertise in alle facetten van het lesgeven te ontwikkelen.
Omdat Eveline de Boer zelf lang voor de klas heeft gestaan als biologiedocent weet zij dat het belangrijk is om niet alleen routinematig les te geven. Door onderdelen te veranderen in de lessen en je onderwijsrepertoire te vergroten blijft het voor de docent zelf ook interessant om les te blijven geven.
Balans vinden
De professionele ontwikkeling van docenten begint al tijdens de lerarenopleiding en moet gedurende de gehele loopbaan worden voortgezet. Daarbij is het van belang dat er een goede balans wordt gevonden tussen routinevorming en onderwijsvernieuwingen. Om deze balans tussen het ontwikkelen van routines en stapsgewijs vernieuwen van het onderwijsrepertoire te bereiken kunnen docenten een Ecologisch Professioneel Ontwikkelingsmodel gebruiken. De term ecologie houdt verband met de context of setting waarin de docent zich bevindt, ofwel de klasecologie. Het Ecologisch Professioneel Ontwikkelingsmodel houdt dan ook rekening met deze klasecologie waarin de docent zich bevindt tijdens de professionele ontwikkeling.
Ecologisch Professioneel Ontwikkelingsmodel
Het Ecologisch Professioneel Ontwikkelingsmodel bestaat uit de volgende componenten:
- Doelsysteem
- Voornemens
- Praktijk
- Succeservaringen
- bouwstenen
Het door de docent ontwikkelde doelsysteem wordt beschouwd als het startpunt bij het ondersteunen van docenten om hun eigen ecologische professionele ontwikkeling te sturen. Een doelsysteem laat zien wat docenten al doen en waarom zij dit belangrijk vinden. Reflectie op ervaringen kan leiden tot aanpassingen in de onderwijspraktijk en/of verdere ontwikkeling van het doelsysteem.
Op basis van het doelsysteem formuleert een docent voornemens om het onderwijsrepertoire uit te breiden, zodat doelen die als waardevol worden beschouwd, beter kunnen worden bereikt. Vervolgens kan een docent een onderwijsleerproces ontwerpen waarmee de gestelde voornemens in de praktijk kunnen worden gerealiseerd. Bouwstenen spelen een belangrijke rol bij het lesontwerp. Ontwerpen van een onderwijsleerproces wordt in de eerste plaats gezien als herontwerpen door recombinatie en aanpassing van bestaande bouwstenen.
Het ontworpen onderwijsleerproces wordt vervolgens uitgevoerd. Tenslotte wordt er gereflecteerd op succeservaringen waarbij docenten voortbouwen op wat ze willen en kunnen. De kern van het Ecologisch Professioneel Ontwikkelingsmodel bestaat uit didactische bouwstenen waarmee lessen inhoudelijk vorm kunnen worden gegeven.
De hierboven beschreven componenten en de bouwstenen vormen samen een reflectiecyclus. Door deze reflectiecyclus te doorlopen, krijgen docenten de kans om stap voor stap hun eigen vakdidactische ecologische professionele ontwikkelingsroute richting te geven, voortbouwend op wat ze al willen en kunnen. Dit kan hen in staat stellen een goede balans te vinden tussen het ontwikkelen van routines en vernieuwing of uitbreiding van het lesrepertoire.
Didactische bouwstenen
Het doel van dit onderzoeksproject was om dit Ecologisch Professioneel Ontwikkelingsmodel verder uit te werken en empirisch te toetsen in de context van de ontwikkeling van vakdidactische expertise bij biologiedocenten-in-opleiding. Dit proefschrift focust op didactische bouwstenen, die onder andere ondersteuning bieden bij het ontwerpen van de inhoud van de les en het onderwijsleerproces.
De belangrijkste bevinding is dat docenten hun handelingsvermogen (agency) blijven vergroten. Dit kun je ondersteunen door bouwstenen aan te reiken. Als je docenten-in-opleiding didactische bouwstenen (bijvoorbeeld inhoudsbouwstenen) aanlevert, dan gaan ze tijdens hun lessen meer verschillende bouwstenen gebruiken en ook meer variëren met deze bouwstenen, waarbij ze in ogenschouw nemen wat de klas nodig heeft.