Burgers meekrijgen in de energietransitie: ‘Crisistijd kan helpen’
De gasprijzen overstijgen inmiddels de 300 euro per megawattuur – een recordprijs. De energietransitie van fossiele energie (aardgas, steenkool, aardolie) naar hernieuwbare energie is dus op korte termijn wenselijk. Maar hoe krijg je een maatschappij (en haar burgers) nu zo ver om om te schakelen naar duurzame energie?
Dat Europa nu 15% energiebesparing wil afdwingen in EU-landen, is nogal een verandering. ‘Er zijn heel veel manieren waarop je mensen kunt informeren over zo’n grote verandering – zeker zoiets abstracts als een energietransitie. Dat is echt passen en meten. Wat belemmert die mensen op dit moment om over te stappen op duurzamere energie of het verduurzamen van hun woning? Willen ze het niet, of kunnen ze het niet? Vaak is het bijvoorbeeld goedkoper om geen duurzame energie te gebruiken,’ vertelt Alien van der Vliet. Zij werkt als onderzoeker en adviseur bij het Kenniscentrum Psychologie en Economisch Gedrag aan de Universiteit Leiden. Daar houden ze zich bezig met het onderzoeken van menselijk gedrag en zetten ze gedragsinterventies op.
Weten waar de drempels liggen
Het is belangrijk om te weten wat mensen tegenhoudt in het proces. Sommige mensen vinden het bijvoorbeeld lastig om te definiëren waar ze goed aan doen, met al die informatie over greenwashing en verschillende soorten energie. Andere mensen hebben geen tijd om zich erin te verdiepen. ‘De gelegenheid moet zich voordoen,’ aldus Van der Vliet. ‘Als je een druk leven leidt met vaste routines, dan kost het veel moeite om echt te veranderen. Er zijn allerlei drempels. Wij kijken dan vaak waar die drempels zitten.’
Ze denkt dat we te vaak focussen op motivatie, omdat we denken dat dat is waar ons gedrag vandaan komt. Maar een groot deel van ons gedrag heeft met onze omstandigheden, zoals je woonsituatie, te maken. Wanneer de omstandigheden aangepast worden, bijvoorbeeld door duurzame keuzes makkelijker te maken, kan dat het gedrag veranderen. Wanneer je dan als overheid het gewenste gedrag makkelijker maakt door toegankelijke hulpmiddelen en informatie aan te bieden, dan kan er al veel veranderen.’
Methode voor gedragsverandering
Een methode die laat zien hoe je mensen van gedrag kunt laten veranderen, heet ‘EAST’. Die letters staan voor easy, attractive, social en timely. Bij een structurele verandering van gedrag moet de overheid dus zorgen dat de verandering makkelijk uitvoerbaar is en dat het leuk of aantrekkelijk is om de verandering te maken. Ook helpt het sociale aspect mee: mensen volgen elkaar van nature. Dus wanneer men weet dat zeventig procent van de mensen in hun buurt overstappen op groene energie, zijn ze sneller geneigd om daarin mee te gaan. De laatste term is timely: gedragsverandering heeft alles te maken met timing. Op sommige momenten in hun leven staan mensen meer open voor verandering. ‘Wanneer iemand aan het verhuizen is zal diegene bijvoorbeeld sneller overstappen op een nieuw energiecontract.’
Je voelt de gascrisis nú in je portemonnee
Die timing is bij het maken van een grootschalige energietransitie cruciaal. Hoe zorg je ervoor dat burgers op zo’n korte termijn willen meewerken? ‘Crisistijd kan qua timing helpen,’ vertelt Van der Vliet. ‘Mensen merken dat er veel gaande is in de maatschappij. Dat helpt om ze te motiveren. Men weet dat er een oorlog gaande is, en dat er daarom gastekort is. Ze begrijpen de omstandigheden.’ Omdat mensen zo in het heden leven, vinden ze het bovendien makkelijker om beslissingen te maken die nu impact hebben.
Wanneer dat gastekort pas over een paar winters zou plaatsvinden, zou het veel moeilijker zijn om een bevolking te motiveren om te veranderen. ‘Dat is evolutionair gezien normaal. Je wil nú eten hebben, nú onderdak. Daarom is het helaas erg moeilijk om mensen vanuit een klimaatoverweging duurzamer te laten kiezen. Maar een crisis als nu met de oorlog is heel dichtbij, dat voel je nú in je portemonnee. Mensen tonen dan bereidheid en flexibiliteit om te veranderen.’
Tekst: Imme Visser