Ouders zijn te streng voor zichzelf: tieners oordelen positiever over opvoeding
Hoewel het soms een uitdaging is, doen ouders er goed aan om met hun tieners te blijven praten. Ook over hun eigen opvoedgedrag. Die opvoeding wordt door gezinsleden vaak sterk verschillend ervaren en stemming speelt daar een belangrijke rol in, zo blijkt uit onderzoek van ontwikkelingspsycholoog Loes Janssen. Promotie 16 november.
In totaal deden er 134 gezinnen mee aan het onderzoek, waaronder 34 gezinnen waarbij de jongere kampt met een depressie. De jongeren zelf waren ten tijde van het onderzoek allemaal tussen de 12 en 17 jaar oud. Met een dagboek-app werd de stemming van de ouders en de jongere en het (ervaren) ouder-kind contact twee weken lang, viermaal daags bijgehouden.
Dagboek-app
‘Tieners kregen bijvoorbeeld vragen als: “Hoe blij voel je je vandaag?”, “Heb je goed geslapen?”, “Heb je contact met je vader of moeder gehad” en “Hoe goed luisterde je moeder?”. Ouders kregen vragen als: “Hoe goed luisterde je naar je kind?” en “Hoe blij voelde je je tijdens het gesprek met je kind?”. Vragen konden beantwoord worden aan de hand van een zeven-puntenschaal, die liep van helemaal niet, tot heel erg’, vertelt Janssen.
De studie van Loes Janssen maakt deel uit van het NWO Vici-project RE-PAIR: Unravelling the Impact of Emotional Maltreatment on the Developing Brain van Bernet Elzinga. Eerder publiceerde de groep al over de effecten van ouderlijk commentaar op het puberbrein.
Kritiek van ouders doet zeer: een kijkje in het puberbrein
'We hebben als het ware aan de keukentafel data kunnen verzamelen en dat zorgt voor andere inzichten'
In de meeste eerdere onderzoeken rond ouder-kindrelaties is gewerkt met vragenlijsten achteraf, waarbij ouders en jongeren aangeven hoe de relatie was het afgelopen half jaar of jaar. ‘Maar dan zie je toch dat mogelijk de filter van tijd of stemming op het moment van invullen voor vertekening van antwoorden zorgt. Nu hebben we als het ware aan de keukentafel data kunnen verzamelen en dat zorgt voor andere inzichten.’ In die eerdere studies (met vragen terugkijkend naar opvoeding) werd geconcludeerd dat ouders positiever zijn over hun eigen opvoedgedrag dan hun kinderen. ‘Maar in onze studie zien we precies het tegenovergestelde’, vertelt de promovendus.
Vaders doen ertoe
Hoe jongeren het opvoedgedrag van vaders en moeders ervaren hangt niet alleen samen met hun eigen stemming. Ook de verschillen met hoe ouders hun eigen opvoedgedrag ervaren zijn belangrijk voor hoe jongeren zich voelen. ‘We zien dat vaders en hun gedrag ertoe doen binnen het gezin en dat ze een belangrijke rol hebben in de opvoeding.’ Hun stemming lijkt bovendien meer van invloed op de stemming van hun kinderen dan die van moeders. ‘Maar er is meer onderzoek nodig om de verschillen te kunnen duiden.’
Ook keek Janssen met haar collega’s naar de verschillen tussen de gezinnen met en zonder een depressieve jongere. Opmerkelijk genoeg was er geen verschil te zien in hoe die twee groepen jongeren het opvoedgedrag van hun ouders ervaren op momenten dat ze contact met elkaar hadden. Maar jongeren met een depressie waren wel negatiever over het opvoedgedrag gebaseerd op de vragenlijst die over een langere periode terugkijkt. ‘Dat kan te maken hebben met de sombere stemming op het moment van invullen. Dat is belangrijk voor ouders om zich te realiseren.’
Opvoedtips en therapie
‘Een van de belangrijkste conclusies van ons onderzoek is dat de relatie tussen stemming en het ervaren van opvoedgedrag per gezin, gezinslid en zelfs per moment kan variëren.’ Hoewel het onderzoek niet direct heeft geleid tot concrete opvoedtips of aanbevelingen voor de therapie van depressieve jongeren, kan het onderzoek daar later wel aan bijdragen. Daarom organiseert Janssen op 11 november ze een publiekslezing die vrij toegankelijk is om ouders, jongeren en andere geïnteresseerden bij te praten over de resultaten.
Publiekslezing: Een kwestie van perspectief: Opvoeding en welzijn van jongeren in het dagelijks leven
Datum: Vrijdag 11 november 2022
Tijd: 16:00-17:00 inclusief vragen (15:45 zaal open)
Locatie: Lorentzzaal (Zaal A144, Kamerling Onnes Gebouw te Leiden
De lezing is ook online te volgen. Meeting ID: 521 675 8988, Passcode: 8Fg6x3@1
'Het is belangrijk dat we als wetenschappers uit die ivoren toren komen, dat zijn we aan deze ouders en jongeren verplicht'
‘Het is heel bijzonder dat al die gezinnen zich blootgegeven hebben, daar is durf voor nodig. Sommige ouders met depressieve kinderen die ik sprak gaven aan met de handen in het haar te zitten: “Hoe kan ik mijn kind helpen?”. Hoewel ik geen concrete adviezen kan geven, kan ik wel laten zien waar het onderzoek aan bijdraagt. Het is belangrijk dat we als wetenschappers uit die ivoren toren komen, dat zijn we aan deze ouders en jongeren verplicht.’
Een advies dat Janssen wel kan geven: blijf als gezin met elkaar in gesprek, hoe lastig dat soms ook is. ‘Soms voelt dat misschien geforceerd en soms zul je als ouder van je kind niks terugkrijgen. Maar soms ook wel. Luister zonder oordeel, pas dan kom je te weten waar iemand behoefte aan heeft. En voor al die ouders die oplossingsgericht zijn: vragen aan je kind stellen of er simpelweg zijn is soms al voldoende.’
Animatie: Fien Leeflang
Tekst: Tim Senden