Van nasiblik tot kolonialisme: Leidse Transvaalwijk toont de wereldgeschiedenis in het klein
Samen met studenten en buurtbewoners deden historici Ariadne Schmidt en Alicia Schrikker onderzoek naar de Leidse Transvaalwijk. Donderdag 20 oktober presenteren ze de resultaten op een speciaal georganiseerd minifestival in de wijk.
Wil je met mij onderzoek doen naar de Transvaalwijk? Met die vraag klopte hoofddocent koloniale geschiedenis Schrikker, zelf buurtbewoner, een paar jaar geleden aan bij haar collega Schmidt, bijzonder hoogleraar van de stadscultuur. ‘Transvaal is eigenlijk een microlaboratorium voor de geschiedenis’, vertelt Schrikker. ‘Allerlei lijnen uit de lokale en wereldgeschiedenis komen daar samen. Wij wilden weten wat er gebeurt als je vanuit zo’n plek op de aarde naar de geschiedenis kijkt.’
Daarbij stond vanaf het begin af aan samenwerking met de wijk hoog in het vaandel. Er werden wijkwandelingen gemaakt om inspiratie voor onderzoeksonderwerpen op te doen, studenten interviewden buurtbewoners en bewoners droegen zelf voorwerpen of verhalen aan, die gretig werden opgenomen in het onderzoekscorpus. Het eindresultaat is een caleidoscopisch beeld van een in koloniale sfeer gebouwde buurt rond een conservenfabriek.
De wereld in het klein
‘Binnen koloniale geschiedenis gaat het vaak om heel grote verhalen’, legt Schmidt uit. ‘Wij vinden het interessant om het alledaagse te laten zien, met ruimte voor de geschiedenissen van al die mensen die in Transvaal woonden, de arbeiders die daar werkten en de goederen die vanuit die wijk de hele wereld over gingen. In feite zie je de grote gebeurtenissen uit het verleden daar geprojecteerd.’
Dat blijkt ook uit het voorbeeld van ‘het nasiblik’, waaraan een van de studenten een paper wijdde. ‘Toen de fabriek honderd jaar bestond, is er een jubileumblik met nasi gemaakt’, vertelt Schrikker. ‘Het is zeer de vraag of dat heeft gesmaakt, maar het ging ons vooral om het etiket. Indonesië was al onafhankelijk toen het blik werd uitgebracht, maar de vormgeving is nog volledig die van een koloniale elitaire huishouding: een Javaanse bediende en een gong met de Leidse sleutel erin. Voor mij laat dat precies zien hoe grote gebeurtenissen kunnen doorsudderen in het alledaagse. Indonesië was misschien gedekoloniseerd, maar de Nederlandse consument en fabrikant nog niet.’
-
Studenten aan het werk -
Studenten aan het werk -
In gesprek met buurtbewoners -
Een oude prentbriefkaart van de Morsweg rond 1900, via Erfgoed Leiden -
En diezelfde Morsweg nu -
Een oud etiket van de conservenfabriek, via de beeldbank van de Vereniging Oud Leiden -
Een van de onderzoeksobjecten op Things That Talk: een moderne studentenflat naast oude bebouwing
Wandelen en film kijken met de buurt
De aanpak van het project bracht met zich mee dat de onderzoekers niet primair hebben toegewerkt naar een publicatie. In plaats daarvan wordt het project donderdag 20 oktober afgerond met een ‘mini-festival’ in de wijk in het kader van Leiden 2022 City of Science, waar met de buurtbewoners wordt teruggeblikt op alle activiteiten. ‘Een van de dingen die erg aansloegen bij de studenten, waren de wandelingen door buurtbewoners’, vertelt Schrikker. ‘Daarom hebben we gevraagd om er donderdag nog eentje te houden. Verder maken we een soort pop-uptentoonstelling: de studenten hebben hun onderzoek verwerkt in het publieksvriendelijke online platform Things That Talk. Het resultaat daarvan wordt gepresenteerd op posters en monitors. Dat gaat er echt heel mooi uitzien. Verder komen er korte lezingen en een paneldiscussie over wat een aanpak als dit oplevert en laten we oude videobeelden uit de jaren zeventig en tachtig zien. Een van de buurtbewoners zegt daarin dat Transvaal het verdomhoekje van de stad is. Ik ben heel benieuwd hoe daarop wordt gereageerd, want dat hoor je nu nog steeds veel.’
Verder uitrollen
‘Ons onderzoek is misschien niet heel groot gegroeid, maar het is wel heel divers’, vat Schmidt de opsomming van haar collega samen. ‘Er komen zoveel lijntjes bij elkaar, zowel thematisch als organisatorisch, dat ik het heel leuk zou vinden om dit project verder uit te rollen naar andere wijken. Voor nu hebben we in elk geval laten zien dat je met weinig middelen toch een hele hoop enthousiasme en leuke vondsten naar boven kunt halen en dat het werkt om samen te werken met buurtbewoners. Je kunt wel helemaal aan het einde van je onderzoek een praatje gaan houden in de buurt, maar het is heel interessant om te verkennen wat er gebeurt als je dat eerder in je project doet.’
Het Leidsch Dagblad heeft een serie gemaakt over verschillende onderdelen van het project. Deze artikelen zijn hier te lezen. De publiekspresentatie van het onderzoek van de studenten is te vinden op Things That Talk.