Waarom werden muurschilderingen gebruikt in sociale en politieke bewegingen?
Loop door een stad en er is een kans dat je een felgekleurde muurschildering tegenkomt. Hoewel deze schilderingen soms vooral lijken te dienen als achtergrond voor een Instagramkiekje, zegt professor kunstgeschiedenis Minna Valjakka dat er ook een serieuzer aspect aan muurschilderingen zit.
In de 20e eeuw hebben muurschilderingen vaak sociaal-politieke doeleinden gediend die verder reiken dan het begrip van kunst als hoofdzakelijk esthetisch verantwoorde uiting. Zo zijn ze vaak religieus of politiek van aard. Een gerenommeerd voorbeeld is de Mexicaanse muurschilder Diego Rivera. 'Zijn muurschilderingen worden beschouwd als een van de meest prominente voorbeelden van politieke muurschilderkunst: het gaat over nationale identiteit, cultuur en erfgoed.'
Toegankelijk
Maar waarom maken juist protestbewegingen gebruik van muurschilderingen? Volgens Valjakka is het een zeer toegankelijke methode om je boodschap zichtbaar te maken op straat. 'Denk je aan openbare kunst, dan denk je waarschijnlijk aan standbeelden. Dat is een dure en dus vrij exclusieve vorm van kunst. Maar met muurschilderingen heb je alleen een muur en wat verf nodig.'
Hoewel het een geweldige manier is om je kunst door een breed publiek te laten zien, kan het net zo goed een sterke impact hebben op de gemeenschap waarin de muurschildering is aangebracht. 'Neem bijvoorbeeld minderheden in de Verenigde Staten. Zij waren niet vertegenwoordigd in de publieke ruimte. Als je dus in een buurt een muurschildering maakt en de gemeenschap vraagt wat zij in die muurschildering vertegenwoordigd willen zien, geeft dat een versterkende en inclusieve boodschap af dat de gemeenschap iets te zeggen heeft. Dat ze gezien en gehoord worden in de openbare ruimte.’
Openbare ruimte terugwinnen
Een groep die bekend staat om het gebruik van muurschilderingen om zichzelf te representeren is de Chicano-beweging in Noord-Amerika tijdens de jaren zestig en zeventig van de vorige eeuw. Zij pleitten voor de rechten van mensen van Mexicaanse afkomst in de Verenigde Staten. 'Soms beeldden ze sleutelfiguren uit de gemeenschap af, maar ze beeldden ook hun tradities uit. Wat voor kleding dragen we? Naar wat voor muziek luisteren we?'
Een hedendaagse beweging die put uit het pleidooi voor gelijke burgerrechten van de Chicano-muurschilderingen - en ook uit andere eerdere protestbewegingen - is Black Lives Matter. Tijdens het hoogtepunt van de beweging in de zomer van 2020 was Valjakka geïntrigeerd door het aantal muurschilderingen en andersoortige kunstpraktijken dat ze in de openbare ruimte zag. 'Vooral in Europa en Noord-Amerika zijn mensen gewend geraakt aan het waarderen van de waarde van de openbare ruimte om hun zorgen te uiten met kunst om sociale verandering op gang te brengen.'
Muurschilderingen hebben dus een lange geschiedenis en traditie, zegt Valjakka. Maar wat geldt eigenlijk als muurschildering en wat niet? 'De gangbare definitie is dat muurschilderingen schilderingen op de muur zijn. Of dat nu een binnenmuur, buitenmuur of in de infrastructuur is, maakt eigenlijk niet zo veel uit. Om een muurschildering te zijn, is wel de wijze van aanbrengen van belang. Het moet geschilderd worden met een gereedschap, en dat is meestal een kwast', legt Valjakka uit.