Iraans regime in een spagaat: ‘Internetblokkade kan niet zomaar’
Al twee maanden lang zijn er protesten in Iran naar aanleiding van de dood van de 22-jarige Mahsa Amini. De rol van sociale media in die protesten tegen het Iraanse regime is niet te onderschatten, vertelt universitair docent en Iraniër Babak RezaeeDaryakenari.
De protestleus Vrouw, Leven, Vrijheid klinkt inmiddels ook ver buiten Iran, zoals in Nederland. Reden genoeg voor RezaeeDaryakenari om als Iraniër, maar vooral ook als wetenschapper, mee te doen aan een rondetafel over de situatie in het land. Die openbare bijeenkomst werd op 15 november georganiseerd door het Leiden University Centre for International Relations (LUCIR) in Wijnhaven in Den Haag.
Protesten laaien op
'We hebben natuurlijk gesproken over de situatie in Iran, want het lijkt misschien alsof de protesten gestopt zijn, maar dat is zeker niet het geval. Het gaat in een soort golfbewegingen en juist nu lijken ze weer op te laaien', vertelt RezaeeDaryakenari. Volgens hem zijn de protesten dit keer nog breder gedragen dan voorgaande protestbewegingen in Iran.
'Ordetroepen hebben aan het begin van de protesten een aantal keer hard ingegrepen op de universiteiten'
'In 1999 waren het de studentenprotesten, in 2009 was het de Iraanse middenklasse en in 2018 en 2019 was het vooral de lagere sociaaleconomische klasse die demonstreerde. Nu worden de protesten door alle lagen van de bevolking gedragen.' Hoewel Iraanse studenten meedoen aan de protesten, is het op universiteiten, zoals de Sharif University in Teheran, relatief rustig. 'Ordetroepen hebben aan het begin van de protesten een aantal keer hard ingegrepen op de universiteiten en sindsdien hebben ook de studenten hun protest verplaatst naar de straat', zegt RezaeeDaryakenari.
Nepaccounts Iraans regime
Net zoals bij de protesten van 2018 en 2019 zijn sociale media belangrijk in de organisatie van demonstraties. Maar ook het Iraanse regime zelf maakt nu via nepaccounts gebruik van de platformen.
'Soms worden demonstranten naar een plek gelokt waar de ordetroepen al op ze staan te wachten', vertelt de docent. Maar ook het omgekeerde gebeurt: er wordt geschreven dat er geen protest op de afgesproken plek is en dat iedereen beter thuis kan blijven. Tot slot probeert het regime demonstranten af te schrikken door expliciete beelden van bruut geweld te verspreiden. Inmiddels lijken demonstranten in staat om door de nepaccounts heen te kijken. 'Het is een van de redenen waarom het regime niet succesvol is in het demobiliseren van de beweging.'
'Er zijn miljoenen Iraniërs die via Instagram en andere sociale media iets van inkomen genereren'
De sociale mediaplatformen afsluiten is geen optie voor het regime, vertelt RezaeeDaryakenari. 'Er zijn miljoenen Iraniërs die via Instagram en andere sociale media iets van inkomen genereren. Bijvoorbeeld door reclame te maken voor hun winkeltjes, of de producten die ze verkopen. Het gaat om één miljoen directe en acht miljoen indirecte banen. Het Iraanse regime staat in een spagaat, want het aan banden leggen van het internet doet de protesten alleen maar groeien.’ Het omzeilen van internetblokkades is ook makkelijker geworden door steeds betere VPN (Virtual Private Network)-verbindingen, die Iraniërs in staat stellen om anoniem online te gaan.
Volgens RezaeeDaryakenari worden de barsten in het zo gesloten Iraanse regime zichtbaarder. 'Er is steeds meer aarzeling bij veiligheidstroepen, bij de Iraanse economische elite en bij de veiligheidselite. Het Iraanse staatsapparaat is niet meer zo verenigd als net na de Islamitische Revolutie. Daarnaast gaat het land al jaren gebukt onder Europese, Amerikaanse en Canadese sancties, ook de ordetroepen hebben daar last van.' In voorgaande jaren werden protesten zonder genade neergeslagen en bleven mensen daarna thuis, maar dat lijkt nu niet te werken.
Rondetafel Wijnhaven
Het doet RezaeeDaryakenari goed om te merken dat er zoveel belangstelling is voor de Iraanse protestbeweging. De rondetafel in Wijnhaven werd door meer dan honderd studenten, wetenschappers en andere belangstellenden bezocht.
'Ik heb altijd het idee gehad dat ik me moest verantwoorden, dat ik als Iraniër niet de Islamitische Republiek vertegenwoordig'
'Aan het eind van de avond stapte een Europese student van Iraanse origine op me af. Hij begon te praten in gebrekkig Farsi, dus ik sprak Engels terug. Maar toen vroeg hij me om alsjeblieft in Farsi te spreken. Hij wilde zijn taal oefenen, omdat hij zich door de protesten meer verbonden voelt met het land', vertelt de wetenschapper, die ook zijn eigen gevoel onder woorden brengt. ‘Ik heb altijd het idee gehad dat ik me moest verantwoorden, dat ik als Iraniër niet de Islamitische Republiek vertegenwoordig. Deze protesten maken dat ik trots ben op mijn geboorteland.’
Babak RezaeeDaryakenari is universitair docent internationale betrekkingen, verbonden aan het Instituut Politieke Wetenschap. Hij is geboren in Iran en studeerde aan de Sharif University of Technology in Teheran. Hij promoveerde aan de Arizona State University in de Verenigde Staten en is sinds 2019 verbonden aan de Universiteit Leiden. Momenteel doet hij onderzoek naar hoe het internet de dynamiek tussen staten en dissidenten beïnvloedt.
Tekst: Tim Senden