Ze kwamen en gingen: over de eerste oermensen van de Lage Landen
In de loop van honderdduizenden jaren was het in onze contreien een komen en gaan van diverse soorten mensachtigen, afhankelijk van de temperatuur: ijstijden en warmere tijden wisselden elkaar af. In ‘De eerste mensen in de Lage Landen’ beschrijven de Leidse archeologen Yannick Raczynski-Henk en Gerrit Dusseldorp de menselijke aanwezigheid in Nederland en België van plm. 800.000 tot plm. 11.000 jaar geleden. Het boek komt op 2 december uit.
Archeologie is een kwestie van uitzoomen. Zo is de afwisseling van ijstijden en warmere tijden een kwestie van telkens tien- tot honderdduizenden jaren en voltrokken de ontwikkelingen zich uiterst langzaam. Steeds weer nieuwe vondsten – en die ontwikkeling gaat dan weer snel - werpen telkens nieuw licht op de lange menselijke historie. En leiden tot nieuwe inzichten: in de archeologie is veel wáár tot we beter weten.
We hebben Neanderthaler-DNA
Dertig jaar na Wil Roebroeks boek 'De oermens in Nederland' is er nu 'De eerste mensen in de Lage Landen', helemaal state of the art. Anders dan toen weten we nu dat wij in Europa ongeveer 2% Neanderthaler-DNA hebben (een feit!). Dat er geen eenduidige lijn loopt van apen naar mensen, maar dat er allerlei vertakkingen en meerdere soorten mensachtigen waren, dat niet alleen mensen maar ook Capucijner apen stenen gereedschap vervaardigden en dat neanderthalers juwelen maakten.
Het is ook zeker dat de huidige, moderne mens dezelfde stam heeft als de chimpansee, de oerang oetan en de gorilla. Hij is, met zijn goed ontwikkelde prefrontale cortex en temporale kwabben, uiteindelijk als enige overgebleven; alle andere soorten mensachtigen zijn mettertijd verdwenen. Maar voor het zover was trokken groepen mensachtigen de wereld over, aangetrokken of juist afgestoten door de overal steeds veranderende klimaatomstandigheden.
'Dat er 800.000 jaar geleden in onze contreien mensachtigen rondgelopen hebben, is een aanname, aangezien er in Oost-Engeland werktuigen en voetstappen zijn gevonden', vertelt Raczynski-Henk, 'Engeland was toen nog over land verbonden met wat nu ons land is, dus kan het niet anders of ze waren ook hier: het begin van menselijke aanwezigheid'. Dusseldorp: 'Dat we geen artefacten vinden komt omdat die aan deze kant door tektonische bewegingen te diep zijn komen te liggen.'
Met elkaar de bosjes induiken
In warmere perioden liepen bij ons grote kuddes zoogdieren rond en daar werd, veel vroeger dan gedacht, met speren jacht op gemaakt – een half miljoen jaar geleden al. Tussendoor zocht de mensachtige naar plantaardig voedsel en water. De neanderthaler, die veel intelligenter was dan lang werd aangenomen, was hier al vóór de moderne mens. Die verscheen ongeveer 300.000 jaar geleden in Afrika ten tonele, en 40.000 jaar geleden in Noord-Europa. Toch is de neanderthaler verdwenen. Hoe dat precies kwam, is nog steeds niet duidelijk. De laatste theorie is dat ze met te weinig waren en als het ware opgenomen zijn door de moderne mens. Vaststaat dat de groepen contact met elkaar hadden en ook met elkaar 'de bosjes in doken', zoals Dusseldorp het uitdrukt. 'Dat wij in de Lage Landen allemaal neanderthalergenen hebben, bewijst dat.'
Werken aan eigen ondergang
Tenslotte: hoe kijken de archeologen, die in hun onderzoek zoveel afwisseling in het klimaat wereldwijd hebben gezien, aan tegen de klimaatopwarming? Dusseldorp 'De mens is de enige soort die actief aan zijn eigen ondergang werkt. Hebben we eigenlijk wel een vrije wil? Kennelijk niet als het gaat over het veilig stellen van onze eigen toekomst.'
'De eerste mensen in de Lage Landen' is opgedeeld in negen thema’s zoals voedselvergaring, techniek, de omgeving, en kunst en symbolisch gedrag. Het bevat ook een ‘familie-album’ met daarin het ontstaan en de ontwikkeling van mensachtigen uit apen. In het laatste hoofdstuk komen alle lijnen bijeen. Het boek stopt plm. 11.000 jaar geleden, waarom? 'Omdat daar onze expertise stopt.'
De eerste mensen in de Lage Landen
Gerrit Dusseldorp en Yannick Raczynski-Henk
Geschikt voor volwassenen en jongeren v.a. 16 jaar
ISBN 9789023258506
220 pagina’s
Verkoopprijs € 25,00
Tekst: Corine Hendriks
Hoofdfoto: Een botfragment van Neanderthaler Krijn / Rijksmuseum van Oudheden