Aukje Nauta: ‘Schaamte op de werkvloer leidt tot stress, conflicten en soms zelfs burn-out’
Aukje Nauta’s benoeming als bijzonder hoogleraar aan de Universiteit Leiden, mogelijk gemaakt door opleidingsinstituut Sioo, is met vijf jaar verlengd. Ze gaat verder onderzoeken hoe verbondenheid op de werkvloer ervoor zorgt dat mensen zichzelf durven zijn en beter presteren. Haar overtuiging: voor een gezonde werkcultuur moeten we ons openlijker durven schamen.
De afgelopen jaren spitte Aukje Nauta talloze artikelen en boeken door, sprak ze bij haar lezingen en workshops honderden mensen en analyseerde ze ervaringen uit haar eigen leven. Zo kwam ze erachter dat bedrijven en organisaties in de omgang met werknemers vaak een cruciale emotie over het hoofd zien: schaamte.
Schaamte, ontdekte Nauta, is een belangrijke oorzaak van stress, burnout-klachten en etterende conflicten met collega’s. Pas als we onze schaamtegevoelens onderkennen en ombuigen, zo pleit ze, kunnen we die problemen oplossen. Daarover schreef ze vorig jaar het boek Nooit meer doen alsof. Op 16 januari hield ze de Ernst Hijmans-lezing over het onderwerp, een jaarlijkse lezing georganiseerd door de Orde van Organisatieadviseurs.
Bij problemen op het werk denken weinig mensen gelijk aan schaamte. Waarom besloot jij het te onderzoeken?
‘Als je stress en burnout op de werkvloer wilt voorkomen, is het belangrijk om met elkaar in gesprek te gaan. Dan sta je in verbinding, kun je conflicten uitpraten en afspraken maken over hoe je je werk verbetert. Maar ik kwam erachter dat die dialogen vaak niet openhartig zijn. Omdat je niet durft te zeggen dat je iets niet kan of weet, of dat je je schaamt dat je op een bepaalde leeftijd nog geen promotie hebt gemaakt. Toen ik dat ontdekte, wist ik: ik moet een boek schrijven over schaamte. Als breekijzer voor goede gesprekken op de werkvloer.’
'Tijdens een vergadering van de SER dacht ik: straks val ik door de mand'
Op welk moment stond bij jou het schaamrood op de kaken?
‘Toen ik kroonlid was van de SER, zat ik bij een discussie over het pensioenstelsel. Iemand had het over ‘de macrostabiele discontovoet’. Ik had geen idee wat dat was, en durfde het ook niet te vragen. Straks val ik door de mand, dacht ik. Toen hield ik mijn mond en voelde ik me ellendig. Ik hoor hier niet thuis, schoot door mijn hoofd. Maar ik weet zeker dat als ik had gezegd: ‘Eh, even terug, wat is een macrostabiele discontovoet?’, dat een aantal mensen opgelucht had gedacht: gelukkig, iemand vraagt het. Dan ontstaat er een sfeer waarin je gewoon domme vragen mag stellen, en juist in zo’n omgeving presteren werknemers beter.’
Waarom is het zo lastig om voor die schaamte uit te komen?
‘Omdat er een taboe rust op schaamte, we hebben het er liever niet over. Daarbij is het inherent aan schaamte dat je je ervoor wilt verbergen: je schaamt je voor de schaamte. Dan kun je eigenlijk nog maar twee kanten op: vluchten, je verbergen en er niet over praten. Of van je afbijten en iedereen buiten jezelf de schuld geven. Zo kan onze huidige omgang met schaamte gemakkelijk tot depressieve of juist agressieve gevoelens leiden. Maar als je schaamte in de ogen kijkt, als je onderzoekt waar het vandaan komt en het deelt, word je ervan bevrijd. Je bent dan wat ik noem schaamtevrij, je durft de schaamte vrij te laten, er te laten zijn.’
'Als leidinggevenden zich kwetsbaar opstellen, durven anderen dat ook'
Ligt de verantwoordelijkheid voor die nieuwe aanpak vooral bij werknemers of werkgevers?
‘Beiden zijn aan zet, maar ik zie vooral een kans voor leidinggevenden. Zij hebben de meeste impact op een werkcultuur. Als zij hun kwetsbare kant laten zien, durven anderen dat ook. Psychologische veiligheid, momenteel een hot issue, is gebaat bij het bespreekbaar maken van fouten. Ook hier bij de Universiteit Leiden, waar voorbeelden van grensoverschrijdend gedrag zijn, is dat een goed idee. Dat een teamleider een teamsessie organiseert en zegt: “Ik heb een paar keer conflicten laten lopen waar dat niet had gemoeten, en dat spijt me. Ik kan me voorstellen dat jullie dat herkennen. Zullen we het daar eens met z’n allen over hebben?” Dan gaat de zwaarte ervan af, en dat is volgens mij de uitweg naar een veilige werkcultuur.’
Op welk thema wil je je in de nieuwe termijn van je hoogleraarschap focussen?
‘In de samenleving worstelen we heel erg met grensoverschrijdend gedrag, dus daar wil ik mij de komende jaren op richten: sociale en psychologische veiligheid. Ik ben ooit gepromoveerd op conflicthantering, in die zin ga ik terug naar mijn roots. Maar nu wil ik het koppelen aan schaamte, want ik denk dat bullebakken op de werkvloer juist te weinig schaamte ervaren. Bij schaamteloosheid gaan mensen schreeuwen, pesten, over grenzen heen. Ik wil onderzoeken hoe mensen van schaamteloos naar schaamtevol en uiteindelijk schaamtevrij kunnen bewegen. ‘Het einde van het bully-tijdperk’, als werktitel voor dit nieuwe onderzoek.’
'Bullebakken op de werkvloer ervaren vaak te weinig schaamte'
Hoe ziet dat eruit?
‘Hier aan de universiteit lees ik veel wetenschappelijke literatuur en ik probeer dat in hapklare brokken te vertalen naar de praktijk: in lezingen, artikelen en boeken. Robbert Dijkgraaf, die een instituut voor wetenschapscommunicatie opricht, zei daarover: ‘Er is zoveel mooie kennis die het verdient om naar de praktijk gebracht te worden.’ Dat wil ik met mijn verhalen doen. Bij mijn lezingen krijg ik hulp van een theaterregisseur, want het prachtigste onderzoek is vaak droog opgeschreven. Maar als je dat illustreert met verhalen van mensen van vlees en bloed, komt het binnen en breng je mensen met elkaar in gesprek. Daar ligt mijn hart en ik vind het prachtig dat ik dat de komende jaren mag blijven doen.’
Sioo
Voor expertise in organiseren, veranderen, adviseren en leiderschap.
Sioo Opleidingen in organisatie- en veranderkunde op maat.