Feministische fatwa’s: Hoe vrouwelijke islamitische geleerden het religieuze landschap in Indonesië beïnvloeden
Heb je vragen over de juiste levenswijze als moslim? Voor de fatwa, het antwoord, moet je bij een alim zijn (meervoud: oelama), een islamitische geleerde. En het maakt veel uit of die een vrouw of een man is, ontdekte promovendus Nor Ismah.
‘De fatwa’s van vrouwen zijn duidelijk beïnvloed door persoonlijke ervaringen van vrouwen’, legt Ismah uit. ‘Neem bijvoorbeeld de vraag “Mag een vrouw carrière maken”. Een fatwa-instituut, doorgaans gedomineerd door mannelijke oelama, zou daar de volgende fatwa voor geven: “Het mag, indien er geen sprake is van verleiding”. Een vrouwelijk alim laat dit element van verleiding juist weg en hamert op de gelijkheid tussen vrouwen en mannen. Als een vrouw carrière wil maken, dan moet ze dat kunnen doen.’
'Fatwa's van vrouwen zijn uitgebreider en beter onderbouwd.'
Beter onderbouwde fatwa’s
Een ander belangrijk verschil is de vorm van de fatwa. Volgens Ismah zijn die van vrouwelijke oelama vaak veel uitgebreider en beter onderbouwd. ‘Fatwa’s van een instituut zoals het Indonesian Ulema Council citeren vaak alleen andere islamitische geleerden zonder te onderbouwen waarom de mening van die geleerden correct is. De fatwa’s van vrouwelijke oelama citeren naast islamitische geleerden ook vaak de Koran, de Hadith en de Indonesische grondwet. Daarnaast geven zij achtergrondinformatie over de vraag, een uitgebreide analyse van de vraag en natuurlijk het antwoord.'
Hard werken voor erkenning
Alhoewel Ismah’s onderzoek laat zien dat vrouwelijke oelama een belangrijke rol spelen in het publieke leven van Indonesië, worden zij en hun fatwa’s niet automatisch geaccepteerd. Ismah: ‘Het is heel belangrijk dat een vrouwelijke alim gesteund wordt door haar familie en gemeenschap. Want zodra ze haar opleiding tot alim voltooid heeft, wordt van haar verwacht dat ze, net als andere vrouwen, trouwt en thuis voor de kinderen zorgt.’
Ook worden er vanuit de fatwa-instituties regels opgelegd aan vrouwelijke oelama en de manier waarop zij fatwa’s geven. Zo kreeg het comité van het Indonesische Congres van Vrouwelijke Oelama (Kongres Ulama Perempun Indonesia) van 2017 de suggestie om de term 'fatwa' niet te gebruiken en geen fatwa’s uit te geven die afwijken van de fatwa’s uitgegeven door officiële fatwa-instituties.
Een fatwa tegen kinderhuwelijken
Om toch een afwijkende fatwa uit te geven, was er een slimme truc bedacht voor één van de fatwa’s die uitgesproken was op het Indonesische Congres van Vrouwelijke Oelama: die over het kinderhuwelijk. Ismah: ‘Normaal is de vraag: “Wat is de wet van kinderhuwelijken?” Het antwoord daarop is: “Het mag indien het meisje menstrueert.” Je hoeft daarbij geen rekening te houden met leeftijd. Aangezien meisjes op zijn vroegst op hun negende al starten met menstrueren, zou dat betekenen dat meisjes van negen al mogen trouwen.’
De vrouwelijke oelama wilden deze kindermishandeling bestrijden. Ismah: ‘Daarom heeft het congres een ander vraag gesteld. In plaats van de vraag “Wat is de wet van kinderhuwelijken?”, vroegen zij “Wat is de wet van kinderhuwelijken wanneer dit leidt tot een negatieve impact voor kinderen?”. Het antwoord daarop is: “Het is verplicht om kinderhuwelijken te voorkomen die tot een negatieve impact voor kinderen leiden.” Met zo’n antwoord kan je veel makkelijker strijden tegen kinderhuwelijken, ook omdat uit talloze studies is gebleken dat deze een negatieve impact hebben op kinderen.’
Inspirerende vrouwen
Ismah hoopt met haar onderzoek te laten zien hoe belangrijk vrouwelijke oelama’s zijn voor het religieuze landschap in Indonesië. ‘Toen ik in 2014 zelf een opleiding deed voor alim heb ik allemaal inspirerende vrouwen ontmoet. Maar eenmaal afgestudeerd zag ik die vrouwen niet terug in de officiële fatwa-instituties. Dit terwijl ze ontzettend belangrijk werk doen op gemeenschapsniveau, onder andere op het gebied van vrouwenrechten. Met mijn proefschrift wil ik daarom deze vrouwen meer bekendheid geven.’
Nor Ismah promoveert op 12 januari met haar proefschrift ‘Women Issuing Fatwas: Female Islamic Scholars and Community-Based Authority in Java, Indonesia.’ De livestream is te volgen via deze link.
Tekst: Sabine Waasdorp
Beeld: Nor Ismah