‘Dit vak is een simulatie van je professionele werk als sterrenkundige’
Wat als ik alles eens helemaal omgooi? Een vak geven zonder hoorcolleges of tentamens, waar het juiste antwoord niet belangrijk is en waar studenten met hun handen aan de slag gaan. Met dat idee hervormde Michiel Brentjens het vak Radioastronomie. Zijn studenten zijn zo enthousiast over deze werkwijze dat ze hem nomineerden voor Docent van het Jaar 2022.
‘Dit moet echt anders’, zei Brentjens twee jaar geleden. Toen alle lessen door corona online moesten, viel het hem steeds meer op hoe lesgeven te vaak eenrichtings-communicatie is. ‘Studenten moeten eigenlijk actief bezig zijn om iets te leren. En er moet een uitdagende component bij zitten. Toen kreeg ik het idee om studenten zelf een radiotelescoop te laten maken.’
Brentjens ging op zoek naar een betaalbare manier om dat voor elkaar te krijgen. Hij kwam uit bij verfblikken van vijf liter. ‘Die hebben bijna exact de juiste afmetingen om de radiostraling van neutraal waterstofgas in het heelal te detecteren. Met studenten een radiotelescoop bouwen van verblikken; dat heeft volgens mij nog geen enkel ander team op de hele planeet ooit gedaan. En daar is vast een reden voor’, lacht Brentjens. ‘Maar dat moet je als wetenschapper niet stoppen.’
Fouten maken en opnieuw proberen
De verbazing bij studenten was groot toen ze de materialen op de tafel zagen liggen. ‘We gingen het écht bouwen en niet alleen in theorie uitdenken. Dat is niet gebruikelijk op een universiteit. Maar ik wil dat dit vak een soort simulatie is van het professionele werk als sterrenkundige. Fouten maken, leren van die fouten en opnieuw proberen tot je iets ontdekt.’
Heerlijk om samen buiten te zijn, al moet je af en toe de ganzen wegjagen van je instrumentatie.
Dat was voor de studenten was het soms even wennen. ‘In het eerste college kwam er een student naar me toe die erg onzeker was. Hij was gewend aan vaste opdrachten waar het antwoord goed of fout is. Hij was bang om in deze lessen veel fouten te maken. Toen heb ik hem duidelijk gemaakt dat dat juist belangrijk is, en dat je van fouten leert door er kritisch naar te kijken. Tijdens de colleges is hij ontzettend gegroeid. Hij had duidelijk het zelfvertrouwen gekregen om actief deel te nemen aan discussies en zat zelfs te lachen om dingen die zijn misgegaan.’
Blokkades in je hoofd
Dat is wat Brentjens ontzettend blij maakt als docent: zijn leerlingen zien groeien. ‘Het geeft mij een soort van innerlijk, kinderlijk plezier om de blokkades in iemands brein te helpen ontfutselen. Als je ziet dat iemand ergens mee worstelt, geeft het veel voldoening om er vervolgens samen achter te komen hoe iets werkt. Lekker met elkaar puzzelen, dat is toch heerlijk!’
Dat puzzelen doen de studenten ook met alle onderdelen van de telescoop. Met als kers op de taart: kijken of ze ook echt iets kunnen detecteren in het heelal. ‘We nemen alles mee naar buiten om in Park Landskroon in Oegstgeest metingen te doen. Heerlijk om samen buiten te zijn, al moet je af en toe de ganzen wegjagen van je instrumentatie’, lacht Brentjens.
Een afbeelding of moderne kunst
In het eerste jaar waren de uitkomsten van hun metingen nog beperkt, maar dit jaar ging dat al stukken beter. ‘We hebben het technisch zo voor elkaar gekregen dat we data verkrijgen die geschikt is om een afbeelding te maken. Al zag die er meer uit als moderne kunst dan een afbeelding van de hemel’, zegt Brentjens al lachend. ‘Maar dat zijn details om volgend jaar aan verder te werken.’
Aan het einde van het vak nam Brentjens zijn studenten nog mee naar Drenthe om de LOFAR- en de Westerbork-telescopen in het echt te zien. ‘Zo krijgen ze een idee van de schaal. Ik hoop dat ze vooral meekrijgen dat er conceptueel geen enkel verschil zit tussen die grote schotels en het ding dat ze in het stadspark in elkaar hebben gezet. Het bestaat uit dezelfde componenten. Al zit er in het ene een paar ton meer staal.’
Tekst: Inge van Dijck
Foto: Josien Feitsma / RTV Drenthe