Verveelde of bange kinderen? Gedrag leraar maakt veel verschil
Lerarenopleidingen zouden docenten nog meer moeten voorbereiden op hun pedagogische taak, zo bepleit hoogleraar Onderwijswetenschappen Tim Mainhard in zijn oratie. ‘Juist kinderen die moeilijk leren, hebben baat bij een hechte band met de leraar.’
School is niet alleen een belangrijke plek om vaardigheden te leren, maar ook voor de ontwikkeling van de persoonlijkheid en identiteit. Mainhard: ‘Pedagogen kijken vooral naar de ontwikkeling in het gezin en de vriendenkring, terwijl een kind ook heel veel tijd op school besteedt. Wat doen de interacties op school met de emotionele ontwikkeling en het zelfbeeld van een kind?’
De hoogleraar onderzoekt de relaties en interacties in de klas, voornamelijk tussen leerlingen en de leerkracht. Hij kijkt daarbij naar de sociaal-emotionele opbrengsten die bepaalde interacties kunnen hebben. ‘Die interacties zijn belangrijk voor de motivatie van de leerling. Ze bepalen of een kind graag naar school gaat, of juist bang of verveeld is.’
Betere schoolresultaten
Scholen zetten nu vooral in op het ontwikkelen van reken- en taalvaardigheid, zo ziet Mainhard. ‘Dat is terecht, want in coronatijd zijn er achterstanden ontstaan. Maar het gevaar is dat je minder nadenkt over de sociale context die je een kind moet bieden.’ De sfeer in de klas is juist belangrijk voor goede schoolresultaten. ‘Als een kind op zijn gemak is en zich lekker voelt, dan leert hij of zij ook beter.’
Voor zijn onderzoek zoekt Mainhard de ‘complexiteit van de klas’ op. Dat wil zeggen: leerkrachten in hun eigen klas, met hun eigen leerlingen, met alle dagelijkse interacties en onvoorspelbaarheid. ‘Ik wil van leraren tijdens een echte les zien wat er gebeurt en wat dat met kinderen doet. Ik werk veel met video-opnames, waarbij ik heel precies codeer wat er gebeurt.’ Hij maakt daarbij gebruik van de interpersoonlijke cirkel. Daarin wordt van moment tot moment vastgelegd hoe dominant of meegaand een leraar of leerling is, en hoe vriendelijk of vijandig.
'Wat je geeft, krijg je ook terug'
Hoe kan deze kennis een leraar helpen? Mainhard: ‘Simpel gezegd: wat je geeft, krijg je ook terug. Door je eigen gedrag, nodig je bepaald gedrag uit. Dat noemen we interpersoonlijke complementariteit. Als je vriendelijk blijft of nabijheid toont, verleid je leerlingen om mee te gaan in die vriendelijkheid. Invloedrijk of dominant gedrag daagt juist volgend gedrag uit. Dus als je als leraar niet de leiding neemt, dan is de kans reëel dat de groep het wel doet.’
Die interpersoonlijke complementariteit kan een leraar bewust inzetten in de klas. ‘In bepaalde lessituaties wil je misschien dat de groep zelf iets doet of bedenkt. Dan is het belangrijk dat je niet de hele tijd praat en aanstuurt, maar terughoudend bent.’
Risicoleerlingen
Het onderzoek van Mainhard laat bijvoorbeeld zien hoe risicoleerlingen kunnen worden aangespoord tot coöperatief gedrag. ‘Bij kinderen die moeilijk leren is het extra belangrijk om ze te motiveren en bij de les te houden. Wij zagen dat deze leerlingen coöperatiever werden als zij geregeld de gelegenheid kregen om het gesprek te sturen.’ Een te dominante aanpak, werkt volgens hem averechts. ‘Als kinderen weinig interesse hebben in school, gaan ze zich vervelen of de les verstoren. De kunst is om een duidelijke structuur te bieden zonder deze de hele tijd streng te handhaven. Dat vraagt veel inzicht van de leerkracht’.
De interactie tussen leerkracht en leerling kan ook erg belangrijk zijn voor hoe een kind in de groep ligt. Een kind dat vaak streng of corrigerend wordt toegesproken, wordt door klasgenoten steeds minder aardig gevonden. ‘De positie in de groep is weer bepalend voor de ontwikkeling van het kind. Als je bijvoorbeeld buiten de groep valt of zelfs gepest wordt, kan dat negatieve gevolgen hebben voor je welzijn en psychosociale ontwikkeling.’ Leraren moeten daarom voorzichtig zijn met streng of erg corrigerend gedrag. ‘Te vriendelijk zijn, dat kan eigenlijk niet. Je kan hooguit te weinig structuur aanbieden.’
Lerarenopleiding
Mainhard vindt het belangrijk dat leraren in hun opleiding al leren om bewust met interpersoonlijke processen bezig te zijn. Is dit dan de zoveelste taak die erbij komt en de werkdruk voor de leraar vergroot? ‘Nee’, zegt de hoogleraar, ‘het maakt het lesgeven juist makkelijker en efficiënter. Als je de vaardigheid hebt om vriendelijk, maar ook duidelijk te zijn, dan kost het minder moeite om met lastige situaties in de klas om te gaan of om deze te voorkomen.’
De oratie van Tim Mainhard is op 20 januari 2023 om 16:15 uur. Aanmelden kan hier. Daarnaast is de oratie te volgen via een livestream.
Tekst: Tom Janssen
Foto: Rob Dorresteijn