Hoe beteugel je als organisatie een crisis?
Hoe beteugel je een crisis? Sanneke Kuipers, hoogleraar Crisis Governance, vertelt daarover in haar oratie. Bewust in het Nederlands en zonder vakjargon, toegankelijk voor familie en bekenden en uitdagend voor collega’s. Pandemie, overstroming, cybercrime of wanbeleid, de weerbaarheid van de samenleving blijkt ongekend groot. 'Maar de klimaatproblemen zijn moeilijk te overschatten.'
Al sinds haar studie is Kuipers gefascineerd door crises. De bestuurskundige neemt het perspectief van de organisatie als uitgangspunt. Crisisbeheersing is het geheel van verantwoordelijkheden en inspanningen gericht op de beperking van de negatieve impact van een kritieke dreiging of incident.
Kuipers onderscheidt drie soorten crises: in, voor en over een organisatie. Als organisaties oneigenlijke taken krijgen toebedeeld, kan dat leiden tot type drie. Zo ging het volgens haar fout toen de Belastingdienst met harde hand fraude met kinderopvangtoeslagen bij gezinnen moest opsporen, een voortvloeisel van eerder ontdekte steunfraude door buitenlanders. De Belastingdienst moest maatwerk leveren maar bestrafte lichte overtredingen onevenredig zwaar. Het werd een crisis van de bovenste plank.
Gaswinning Groningen
Bij de gaswinning in Groningen was met de kennis van nu eerdere bijsturing mogelijk geweest. Maar net als een mammoettanker kan de overheid moeilijk van koers veranderen. Daarbij valt gaswinning onder Economische Zaken, een ministerie dat niet is gericht op publieke veiligheid. 'Het belang van veiligheid voor de Groningers is sterk onderschat. Dat vertraagde de reactie van de overheid en daardoor ontstond de gaswinningscrisis.'
Kunnen Kuipers en haar vakgenoten met hun inzichten crises voorkomen? Waarschuwingen zijn er wel, zoals bij de uitbraak van besmettelijke ziektes. Maar vaak is de reactie dat het zo’n vaart niet zal lopen. Toen dat met Covid-19 anders uitpakte, zag Kuipers van land tot land verschillende manieren van crisisbestrijding en leiderschap. Centraal geleide staten gooiden soms de samenleving volledig op slot. In het decentraal bestuurde Nederland kwamen sommige regels van lokale bestuurders en andere van rijkswege. Dat geeft in crisisbeheersing ook ruimte voor de menselijke maat. Zo bleven in Amsterdam ondanks samenscholingsverboden de parken en speeltuinen wél open.
Cybercriminaliteit
Na de Covid-pandemie richt Kuipers haar wetenschappelijke blik op andere dreigingen. Cybercriminaliteit kan een ongekende crisis veroorzaken, zoals aan alles wat je met één druk op de knop kunt bedienen risico’s kleven. Toen in 2017 in Engelse ziekenhuizen door een cyberaanval alle schermen op zwart gingen, was meteen de veiligheid van patiënten in het geding.
Op alle organisatieniveaus beveelt Kuipers oefenen op incidentenbestrijding aan. Zo zijn simpele fouten te voorkomen. 'Weet je dat iedereen die de uitgang zoekt in geval van nood automatisch naar de ingang rent? Terwijl er toch overal groene bordjes naar de nooduitgang verwijzen, die de andere kant op is. Zelfredzaamheid en hulp van anderen binnen de organisatie of directe omgeving is van levensbelang. Bij een ramp worden de meeste mensen door omstanders gered.'
Tekst: Tim Brouwer de Koning
Foto: Unsplash
Sanneke Kuipers combineert haar wetenschappelijke werk voor de Universiteit Leiden met praktische ervaring als consultant.