Comeniusbeurs om het schoolvak Religie en levensbeschouwing up-to-date te maken
Michaël van der Meer (docent vakdidactiek ICLON en leraar godsdienst/levensbeschouwelijke vorming/religious education en Global Perspectives) en Markus Davidsen (universitair docent Leids Centrum voor Religiewetenschap) hebben een Comeniusbeurs ontvangen om een vakmethodiek voor religie en levensbeschouwing (verder) te ontwikkelen die het vak up-to-date moet maken voor onze pluriforme samenleving.
Van verzuiling naar pluriformiteit
Nederland is redelijk uniek ten opzichte van de ons omringende landen als het gaat om onderwijs in godsdienst en levensbeschouwing. Sinds de pacificatie van de schoolstrijd aan het begin van de twintigste eeuw wordt dat bekostigd door de staat, maar ingevuld door de scholen en de religieuze denominaties van waaruit die scholen zijn ontstaan. Dat betekende in het verleden dat je katholieke scholen had met katholiek godsdienstonderwijs, en hetzelfde gold voor protestantse, openbare en joodse scholen. Redelijk recent zijn daar de reformatorische en islamitische scholen bij gekomen.
Als gevolg van de secularisatie is de verzuilde structuur van het onderwijs voor veel scholen een reliek uit een voorbij millennium geworden. Het vak godsdienst en levensbeschouwing dient niet meer voor de socialisatie binnen de eigen geloofsgemeenschap. Al vanaf de jaren zeventig vullen veel scholen het vak in als levensbeschouwelijk vormingsonderwijs. Daarbij is veel aandacht voor zin, moraal en ethiek, maar weinig voor de religieuze diversiteit die ons land (en de rest van de globaliserende wereld) is gaan kenmerken. Veel scholen worstelen dan ook met de vraag naar de identiteit, de vraag of hoofddoekjes moeten worden verboden, of er een gebedsruimte in school moet worden ingericht en hoe ze moeten omgaan met andere controversiële thema’s. Ze zien de kansen niet die pluriformiteit op school kan bieden als oefenplaats voor een gebalanceerde vorm van wereldburgerschap.
Religieuze diversiteit zal alleen maar toenemen, en het voorgezet onderwijs moet daar inzicht in bieden. Daarom ontwikkelt het expertisecentrum LERVO (zie kader) goed onderwijs in levensbeschouwing en religie (L&R) voor het voortgezet onderwijs. L&R wordt dan eerder een zaakvak en komt iets meer los te staan van de schoolidentiteit.
Lerarenopleiding aanpassen
Als het schoolvak verandert, moet de opleiding van docenten natuurlijk mee veranderen. Met de invoering van de tweejarige educatieve master hebben we in Leiden geprobeerd het curriculum aan te passen aan deze plannen. Tot nu toe werd het vak vooral benaderd als middel voor socialisatie binnen de eigen geloofsgemeenschap, of als middel voor persoonsvorming buiten de religieuze tradities. Maar we hebben een vakdidactiek nodig die daarnaast aandacht schenkt aan sociaalwetenschappelijke benaderingen van religie en literair-historische benaderingen van bronteksten op een interreligieuze manier.
Markus Davidsen en Michaël van der Meer gaan samen met docenten van andere universiteiten elementen van een vakmethodiek ontwikkelen, die aansluit op het curriculum en de perspectiefgerichte benadering van Expertisecentrum LERVO, en die direct de studenten van de Leidse lerarenopleidingen ten goede kan komen. Markus zet zijn expertise als godsdienstsocioloog in om docenten-in-opleiding beter toe te rusten om hun leerlingen iets te laten proeven van sociaalwetenschappelijk onderzoek doen naar religie (zoals analyse van rituelen en het afnemen van interviews). Michaël zet zijn expertise als Bijbelwetenschapper in om studenten (en in hun verlengde ook leerlingen) beter toe te rusten bij het ontsluiten van religieuze bronteksten (Koran, Tripitaka, Purana’s, Tenach, Veda’s enzovoort). Hoe lees je zo’n tekst van binnenuit, in zijn eigen literaire en historische context, maar ook – en dat maakt religieuze teksten zo uniek en weerbarstig – in latere contexten die oorspronkelijke bedoelingen en intenties volledig konden ombuigen. Als voorbeeld in lessen en colleges verwijst Michaël graag naar lessen die hij ontwikkeld heeft aan de hand van de film van Geert Wilders op basis van teksten uit de Koran die uit hun verband zijn gehaald en soms ook tendentieus zijn vertaald.
Opbrengst
De twee docenten willen dus studenten, docenten, en vervolgens ook leerlingen in het voortgezet onderwijs ondersteunen in hun zoektocht naar een beter begrip van wie en wat nu nog als vreemd, exotisch en potentieel bedreigend (namelijk religie) wordt gezien. De Comeniusbeurs is in principe bedoeld om het hoger onderwijs te verbeteren, maar zij hopen op meerdere fronten tegelijkertijd het onderwijs te vernieuwen. Het geheel krijgt beslag in colleges voor studenten aan de genoemde lerarenopleidingen, en ook in handreikingen voor studenten en docenten. Zij hopen dat het materiaal dat ze binnen het Comeniusproject ontwikkelen ook kan worden gebruikt bij de andere lerarenopleidingen in het land.
Het expertisecentrum LERVO, levensbeschouwing en religie in het voortgezet onderwijs (zie ook dit filmpje) is een bundeling van alle instellingen voor hoger onderwijs waar theologie of religiewetenschappen wordt gedoceerd. Het doel ervan is goed onderwijs in levensbeschouwing en religie te verzorgen voor alle vormen van voortgezet onderwijs, dus bijzonder en openbaar, van praktijkonderwijs tot vwo. Markus Davidsen is projectleider binnen Expertisecentrum LERVO en Michaël van der Meer is deel van de ontwikkelgroep curriculumherziening.