Tropische houtkap heeft grote sociale impact op lokale bevolking
De economische voordelen van de komst van houtkapbedrijven zijn voor de bevolking van tropische bossen veel kleiner dan we vaak denken. Ondertussen is de negatieve impact op lokaal welzijn juist groot. Antropologe Tessa Minter heeft onderzoek gedaan naar de sociale gevolgen van houtkap en pleit voor meer aandacht voor deze kwestie. In haar onderzoek op de Salomonseilanden ontdekte ze dat houtkap weinig oplevert en dat de gevolgen voor vrouwen alarmerend zijn.
Hoewel meestal wordt gedacht dat de komst van houtkapbedrijven zorgt voor meer werkgelegenheid, blijkt dit in de praktijk tegen te vallen. Vaak worden geschoolde arbeiders van buitenaf ingehuurd, waardoor de ongeschoolde lokale bevolking nauwelijks profiteert van de gecreëerde banen. Daarnaast heeft de lokale economie te lijden onder de activiteiten van de houtkapbedrijven, aangezien de bewoners afhankelijk zijn van een intact bos voor hun bestaan. Jagen, vissen en kleinschalige landbouw worden allemaal nadelig beïnvloed door houtkap. Minter: “Er is slechts een kleine elite die een graantje meepikt, maar het merendeel heeft toch echt het nakijken.”
Special Issue over de sociale gevolgen van tropische houtkap met aanbevelingen
Vier jaar lang onderzocht Minter de sociale gevolgen van houtkap op de Salomonseilanden, een eilandengroep in het westelijke deel van de Stille Oceaan. Dankzij een Marie Curie beurs kon zij daar veldwerk in verschillende houtkapconcessies verrichten. In juni 2023 bracht zij het ‘Special Issue on The Social Impacts of Logging’ uit in The International Forestry Review. In dit interdisciplinaire special issue vergelijkt ze samen met collega’s de sociale gevolgen van houtkap in verschillende tropische regio’s. Minter komt met vijf aanbevelingen voor een inclusiever houtkapbeleid (Zie kader).
-
Haupuro Logpond, Solomon Islands 2019 -
Logpond in Nahu, Solomon Islands 2017 -
Rite Trade Logpond in Nahu, Solomon Islands 2017
De positie van vrouwen
Een van deze aanbevelingen richt zich specifiek op vrouwen. In de huidige besluitvorming over houtkap spelen vrouwen nauwelijks een rol, terwijl zij wel de meeste hinder ondervinden. Minter stelt dat die negatieve gevolgen alleen zullen worden aangepakt als vrouwen meer beslissingsmacht krijgen. Zo leidt houtkap in de Salomoneilanden bijvoorbeeld regelmatig tot de nodeloze kaalkap van mangrovebossen – de belangrijkste visgrond van vrouwen – en schade aan drinkwatersystemen. Een ander probleem is seksuele uitbuiting van vrouwen en meisjes door inkomend houtkap personeel. Minter: “We zien ook een toename in tienerzwangerschappen en vrouwen die na vertrek van het houtkapbedrijf alleen achterblijven met hun kind.” Toch nemen sommige vrouwen tegen de stroom in het heft in eigen handen. “Een handjevol vrouwen spreekt zich openlijk uit tegen de houtkapbedrijven. Wat ik ook zag is dat er soms een parallelle kleinschalige houtkapindustrie ontstaat waarin vrouwen hun eigen bedrijf opzetten.”
Net als bij producten als palmolie, goud en chocola zijn wij medeverantwoordelijk voor de gevolgen van onze consumptie, niet alleen ecologisch, maar ook sociaal.
Tropisch hardhout in Nederland
Het lijkt misschien ver weg, maar tropisch hardhout wordt ook veel in Nederland gebruikt. In 2021 importeerde Nederland een half miljoen kubieke meter hout uit de tropen. Dit hout wordt gebruikt voor publieke voorzieningen zoals pieren, steigers en de beschoeiingen van onze kanalen, maar ook veel tuinmeubelen en terrasplanken zijn van tropisch hardhout gemaakt. Minter: “Het is belangrijk dat we ons bewust zijn van de oorsprong van dat hout en van wat er ter plaatse gebeurt wanneer er een houtkapbedrijf neerstrijkt. Net als bij producten als palmolie, goud en chocola zijn wij medeverantwoordelijk voor de gevolgen van onze consumptie, niet alleen ecologisch, maar ook sociaal.”
Antropologen kunnen de subtiele mechanismen in kaart brengen
Maar het meten van die sociale gevolgen is erg lastig. Minter legt uit dat onrust in een gemeenschap vaak al begint wanneer de eerste plannen worden gemaakt voor de komst van een houtkapbedrijf. Vooral in kleine gemeenschappen kunnen zulke plannen jarenlang voor spanning en zelfs conflict zorgen. Minter: “Als antropologen zijn wij zeer geschikt om dit soort subtiele mechanismen in kaart te brengen. Het wordt namelijk pas duidelijk wat er speelt in een gemeenschap als je met mensen praat, tijd doorbrengt, gesprekken opvangt en hoort wat er tijdens een dorpsvergadering of bij een wasplaats wordt besproken. Bovendien zijn we getraind om met iederéén te praten, niet alleen met de lokale leider of de mondige zakenman. Dat geeft toch een ander beeld.”
Eerlijke houtkap en lokale gemeenschappen
Gelukkig moet een steeds groter aandeel van de Nederlandse en Europese houtimporten van duurzame herkomst zijn. In 2021 bedroeg het aantal door Nederland geïmporteerd tropisch hardhout met een duuzaamheidscertificaat een kleine 68%. Vanaf 2024 moeten alle bedrijven die leveren voor de Europese markt - dus ook houtbedrijven - rapporteren over de impact van hun activiteiten op zowel het milieu als op mensen. Maar zoals gezegd is het monitoren van die impact op mensen complex. Minter: “Deze hoopvolle ontwikkelingen kunnen alleen een echt verschil maken als ze ook goed gemonitord worden. Het is daarom cruciaal om methoden te ontwikkelen die werkelijk inzicht bieden in de mate waarin lokale gemeenschappen in tropische bossen meeprofiteren van houtproductie en wat de commerciële exploitatie van bos betekent voor de sociale dynamiek en welzijn.” Minter werkt momenteel aan een Europese subsidieaanvraag om deze uitdaging aan te gaan.
In het special issue komt Minter tot vijf aanbevelingen voor een socialer en inclusiever beleid als het gaat om houtkap:
- Lokale gemeenschappen moeten vanaf het begin op een betekenisvolle manier inspraak hebben in beslissingen over houtkap in hun gebied.
- Onafhankelijke, sociale wetenschappers moeten sociale audits uitvoeren om de materiële and immateriële sociale gevolgen beter te kunnen begrijpen.
- Genderblindheid en -ongelijkheid in de houtkapsector moet worden aangepakt.
- Er zijn transparante mechanismen nodig om de (economische) voordelen te verdelen tussen de houtkapbedrijven, lokale gemeenschappen en overheidsinstanties.
- Er moeten klachten-, compensatie- en conflictbemiddelingsmechanismen komen die passen bij de lokale sociaal-politieke context waarbij ook spirituele en andere niet-materiële waarden van bossen voor lokale gemeenschappen worden erkend en gerespecteerd.