Droegen Nederlandse investeringen bij aan economische ontwikkeling Indonesië?
De buitenlandse investeringen in Nederlands-Indië gedurende de koloniale tijd hadden gunstiger kunnen uitpakken voor de Indonesische economie. Maar de moeizame relatie tussen Nederland en Indonesië in de jaren na het uitroepen van de onafhankelijkheid vertraagde dit effect, zo blijkt uit promotieonderzoek van Mark van de Water.
Particuliere bedrijven uit Nederland investeerden tussen 1910 en 1940 aanzienlijk in Nederlands-Indië. ‘Ongeveer een kwart van de totale investeringen door Nederlandse bedrijven werden in Nederlands-Indië gedaan’, vertelt Van de Water. De investeringen waren risicovoller, maar ook winstgevender dan binnenlandse investeringen. Investeerders lieten winsten wegvloeien, droegen weinig belasting af aan de Indonesische staatskas, en betaalden lage vergoedingen voor arbeid en het gebruik van land en grondstoffen.
Toch profiteerde ook Indonesië op de lange termijn van de private investeringen die in het land werden gedaan, zo ziet Van de Water. ‘Ongeveer een kwart van de winsten werd weer geïnvesteerd in Indonesië. Daarmee werden bijvoorbeeld plantages uitgebreid of nieuwe fabrieken gebouwd.’ Ook zorgden de bedrijven in sommige delen van Indonesië voor infrastructuur, irrigatie en werden huisvesting, onderwijs en gezondheidszorg verbeterd. ‘Tot op de dag van vandaag vormt de infrastructuur een blijvende nalatenschap van de Nederlandse private investeringen in de koloniale tijd.’
Gemiste kansen
De positieve effecten van de investeringen hadden groter kunnen zijn, als Nederland anders had gereageerd na het uitroepen van de onafhankelijkheid van Indonesië in 1945. De Nederlanders wilden het bewind weer overnemen van de Japanse bezetters en de ondernemingen weer als vanouds laten werken. ‘Economisch is er veel kapotgemaakt in de eerste jaren na de onafhankelijkheid. Als Nederland de onafhankelijkheid had gesteund, was er een geleidelijke overgang naar een onafhankelijk Indonesië mogelijk geweest. Dat zou een stuk rooskleuriger beeld hebben opgeleverd voor de economische ontwikkeling.’ Door de militaire acties in 1947 en 1948-1949 slaagden Nederlanders er tijdelijk in om fabrieken en plantages weer in bezit te krijgen. ‘Nederland probeerde zich vast te klampen aan Indonesië, maar het was een verloren zaak.’
'De opstelling van Nederland heeft een enorm vertragend effect gehad.'
Vanaf 1957 werden steeds meer Nederlandse bedrijven in Indonesië genationaliseerd, wat een grote impact had op de economische ontwikkeling. In de vroege jaren zestig kwam de economische ontwikkeling nagenoeg tot stilstand. De handel met Nederland was vrijwel helemaal verdwenen. Halverwege de jaren zestig namen Amerikaanse en Britse bedrijven de rol van Nederlandse investeerders over. ‘Toen kwam de economische ontwikkeling van Indonesië langzaam weer op gang, maar de opstelling van Nederland heeft een enorm vertragend effect gehad.’
De promovendus wil met zijn proefschrift bijdragen aan het debat over de effecten van de Nederlandse aanwezigheid in Indonesië. ‘Ik hoop dat er een genuanceerd beeld ontstaat. De discussie leidt tot felle reacties, maar wordt vooral gevoerd met oneliners.’ Hij pleit voor een goede samenwerking tussen Indonesië en Nederland op het gebied van onderzoek naar het koloniaal verleden. ‘Gelukkig zie ik daarvoor steeds meer mogelijkheden, bijvoorbeeld om samen bronnen te vinden en informatie te delen.’
Tekst: Tom Janssen
Bannerfoto: Het vullen van blikken benzine bij de Koninklijke Nederlandse Petroleum Maatschappij te Pangkalansoesoe aan de Oostkust van Sumatra (1916). Bron: KITLV