Gepassioneerde betogen tijdens universitair debat over fossiele samenwerking
Moet de Universiteit Leiden onmiddellijk alle banden met de fossiele industrie verbreken? Die vraag stond op woensdagmiddag 27 september centraal tijdens een twee uur durend debat tussen studenten, wetenschappers en niet-wetenschappelijke medewerkers. Het antwoord was voor de één helderder dan voor de ander.
Een hartstochtelijk applaus. Dat is het openingssalvo van dit toch wel beladen debat, als respons op de mededeling van gespreksleider Roderik van Grieken dat ‘de opkomst meer dan het dubbele is van wat ik bij andere universitaire debatten heb gezien.’ De collegezaal in het Gorlaeus is nagenoeg gevuld met meer dan 600 studenten, onderzoekers en medewerkers, waarbij studenten de grote meerderheid vormen. Samen gaan zij het gesprek aan over een heet hangijzer: samenwerking tussen de universiteit en de fossiele industrie.
Goed luisteren
Voordat het zover is, stappen eerst Hester Bijl (rector magnificus) en Annetje Ottow (voorzitter College van Bestuur) naar voren. Zij zijn vooral gekomen om te luisteren, benadrukt Ottow. ‘We hebben jullie, de universitaire gemeenschap, nodig om input te geven. We willen jullie gedachten en protesten horen.’ Hester Bijl licht daarbij toe dat het simpelweg verbreken van banden met de fossiele industrie een complexe zaak is. ‘Veel van onze samenwerking met fossiele bedrijven is juist gericht op onderzoek naar duurzaamheid. Bovendien is academische vrijheid cruciaal voor onze universiteit. Het is belangrijk dat we onze onderzoekers beschermen tegen partijen die ze willen vertellen wat ze wel en niet mogen doen.’
Minutenlange ovatie
Een aantal van die wetenschappers heeft een duidelijke mening over fossiele samenwerking. Onder een minutenlange ovatie stappen Thomas Fossen, Anne Urai, Geert-Jan Kroes, Ann Marie Wilson en Andrew Littlejohn naar voren om een petitie aan te bieden aan het College van Bestuur. De petitie, ondertekend door meer dan 1200 wetenschappers, studenten en alumni vraagt de universiteit om een veel krachtigere opstelling in de klimaatcrisis. Een van die manieren om dat te doen is het verbreken van banden met de fossiele industrie, vinden zij.
‘Wij zijn pionnen’
Het eigenlijke debat wordt daarna nog gevoed door drie van elkaar verschillende universitaire geluiden. Student In-Sook Pinxteren is aangesloten bij End Fossil, en was een van degenen die tijdens de afgelopen diesviering onaangekondigd het podium betrad om aandacht te vragen voor de klimaatcrisis. ‘Het is treurig dat zo’n verstorende, irritante actie nodig was om het onderwerp op de kaart te zetten’, zegt ze. ‘De universiteit is haar belofte nagekomen om meer transparantie te bieden en het debat te gaan voeren. Maar naast woorden hebben we ook daden nodig, en wel nu.’
Marc Koper, hoogleraar elektrochemie, ziet in zijn zoektocht naar duurzame brandstof voordelen van samenwerking met de fossiele industrie. ‘Door direct onderzoek, zoals de productie van etheen zonder gebruik te maken van fossiele brandstoffen. Maar ook door samen op te trekken met andere universiteiten, de overheid en andere bedrijven zetten we een groeifonds op waar we grote onderzoeksprojecten mee kunnen opstarten. En ten slotte leiden we ook elektrochemie-professionals op voor de chemische industrie om de energietransitie te laten plaatsvinden. We bereiken in mijn ogen meer als we de energietransitie gezamenlijk aanpakken.’ Gerrit Schaafsma, filosoof bij LUC Leiden, pleit niet voor afschaffing van alle samenwerking met de fossiele industrie, maar wél voor afschaffing van fossiele financiering. ‘Wij zijn nu pionnen. Onze academische vrijheid wordt misbruikt.’
Stevig commentaar
Het debat wordt vervolgens gevoerd aan de hand van drie thema’s, telkens ingeleid door universiteitshistoricus Pieter Slaman. Het eerste thema, academische vrijheid, is gevat in de stelling ‘Legal frameworks should be the only restriction on academic freedom’. De meerderheid van de zaal is het oneens met de stelling. Ze vallen over de inhoud, maar ook over de stelling zelf. Zo opent een student Urban Studies het gesprek met stevig commentaar. ‘Het is treurig dat het stoppen van samenwerking nu wordt geframed als een beperking van academische vrijheid. Het gaat over het beperken van de plek waar het geld vandaan komt.’ Een LUC-docent valt haar bij. ‘De stelling is slecht geformuleerd. We moeten het hebben over echte academische vrijheid, niet de academische wereld die met geld wordt betaald.’ We hoeven op niemand te wachten om onze eigen academische vrijheid te bepalen, zegt een onderzoeker even later. ‘Ik ben arts en doe onderzoek naar longkanker. Wij hebben tientallen jaren geleden onze banden met de tabaksindustrie verbroken en dat heeft de kwaliteit van ons onderzoek enorm verbeterd. Laten we niet wachten op een juridisch kader om onze banden te verbreken.'
Partijconferentie
‘Het wordt een beetje een partijconferentie’, merkt moderator Van Grieken op, ‘iedereen is het met elkaar eens. Zijn er mensen die een ander geluiden willen laten horen?’ Die zijn er. ‘Een deel van het onderzoek dat we samen met fossiele bedrijven doen, gaat over fundamentele onderwerpen’, zegt een student. ‘De resultaten van dit onderzoek kun je niet manipuleren, want het gaat om metingen. Voor dat soort onderzoek zie ik geen probleem bij samenwerking.’
‘Verbreken van banden geeft alleen maar meer problemen’
Het tweede thema gaat over vormen van samenwerking; moeten we onvoorwaardelijk, voorwaardelijk of niet samenwerken met fossiele bedrijven?
Een student brengt naar voren dat optie b niet reëel is.’ Zijn wij in een positie om restricties op te leggen aan de fossiele industrie? Nee. Maar we zijn wel in een positie om banden te verbreken. Dat moeten we bovendien doen omdat wij als universiteit willen bijdragen aan een schone energietransitie. De fossiele industrie is daar niet in geïnteresseerd.’ Maar even later werpt een natuurkundig onderzoeker tegen: ‘Oplossingen die we nu hebben, zoals zon- en windenergie, zijn er dankzij onderzoekers die samenwerkingen aangaan, zoals Marc. Je moet met alle betrokken partijen nadenken over hoe we onze economie gaan hervormen. Het verbreken van banden levert alleen maar meer problemen op.’ ‘Voorwaardelijk lijkt het meest redelijk’, voegt een student even later toe. ‘Maar we moeten dan wel hele strikte voorwaarden definiëren.’
Dan springt iemand op: ‘Dit is een eenzijdig debat! Als wij willen dat innovaties en uitvindingen in huiskamers terechtkomen, is het essentieel dat we samenwerken met bedrijven. Als we banden verbreken, zal er geen relevant onderzoek worden verricht in Nederland en zullen we geen rol spelen in het totstandbrengen van een duurzame toekomst.’ Aan het einde van het blok kiest 60% van de stemmers voor niet samenwerken.
BOYCOT THE QUESTION
Het laatste thema wordt in vragende vorm behandeld: ‘Which conditions are important for collaborations with fossil fuel companies?’ Met behulp van de online tool verschijnt een wolk van antwoorden op het scherm, waarbij groot en centraal ‘BOYCOT THE QUESTION’ is te lezen. ‘We willen níet samenwerken, dat hebben de meesten net gezegd’, roept een student. ‘Laten we nu de banden verbreken. Dat zal moeilijk zijn. Maar hoe langer we wachten, hoe moeilijker het wordt.’ Een andere student maakt een interessante vergelijking. ‘Als ik een vriend had die zich niet houdt aan de afspraken binnen onze relatie, zou ik klaar met hem zijn. Ik stel voor dat we eisen van bedrijven dat ze kunnen aantonen dat het ze bij een samenwerking gaat om een schone planeet en gelijke mensenrechten. Ik stel ook voor dat de universiteit ervoor waakt dat onderzoekers vrij kunnen omgaan met het geld dat ze van bedrijven ontvangen.’
Als je debatteert over wereldproblemen, vliegen twee uur voorbij. Er is met respect naar elkaar geluisterd, met veel applaus en praise-bewegingen voor gepassioneerde betogen. Gerrit Schaafsma vat zijn gevoelens samen: ‘Ik voel verdeeldheid in de zaal. Het merendeel van de mensen wil alle banden verbreken, maar er zijn ook mensen die dat niet verstandig vinden. Die verdeeldheid is volgens mij niet nodig. Duurzaamheid is ons gezamenlijke doel. Laten we ons huidige onderzoek voortzetten, maar op zoek gaan naar andere bronnen van financiering.’ Hester Bijl belooft snel aan de slag te gaan met de input, waarbij ze de academische gemeenschap wil blijven raadplegen. De studenten hopen dat dit proces snel verloopt, want zij verlangen actie. Ze sluiten de sessie af met een urgent, krachtig, gezamenlijk gezang: Power to the People.
Verslag: Jan Joost Aten
Foto's: Patrice Borger
