Thom de Graaf over de democratische rechtsstaat: 'Zonder constitutionele basiskennis kan het behoorlijk fout gaan'
Om hier op de Haagse vierkante kilometer te kunnen functioneren, is constitutionele basiskennis een vereiste, volgens Thom de Graaf, vice-president van de Raad van State. 'Ik merk dat het daaraan steeds vaker ontbreekt, het baart me grote zorgen dat onzorgvuldigheid de boventoon lijkt te voeren.' De Graaf geeft aan dat het dan behoorlijk fout kan gaan in het evenwicht tussen de staatsmachten. Al enkele jaren pleit hij daarom voor meer aandacht voor ‘constitutionele geletterdheid’.
Thom de Graaf: 'Ik vrees dat de rechtsstaat en de parlementaire democratie niet altijd meer worden begrepen.'
Meer aandacht nodig bij professionals
'Als onzorgvuldigheid in de onderlinge relaties tussen de staatsmachten de boventoon voert, verstoort dat het evenwicht. Rechters kunnen hun werk alleen maar doen in onafhankelijkheid en onpartijdigheid en met een zeker vertrouwen dat ze dat onpartijdig en oprecht doen. Als hun werk door parlementariërs of journalisten niet wordt begrepen of zelfs wordt gewantrouwd, dan heeft de rechtsstaat een ernstig probleem: het kan leiden tot minder draagvlak voor de democratische rechtsstaat.'
De Graaf: 'Als een lid van de Tweede Kamer een rechterlijke uitspraak afdoet als juridisch geneuzel, dan ondermijnt dat het gezag van de rechter.'
De wetgevende functie schiet er steeds meer bij in
Verder komt goed wetgeven, het fundamentele werk van een volksvertegenwoordiger, onder druk te staan. De Graaf legt uit: 'Door versplintering in de Tweede Kamer zijn Kamerleden te vaak bezig zijn met een schreeuw om aandacht bij de kiezers. Een verantwoordelijk politicus is niet alleen vertegenwoordiger, maar staat ook ergens voor en krijgt daar steun voor.' In de Kamer staan de representatieve en controlerende functies centraal. De wetgevende functie schiet er steeds meer bij in, legt De Graaf uit. Hij vervolgt: 'Dit voorkomen vergt kennis over het functioneren van de democratische rechtsstaat, een soort opvoeding in constitutionele geletterdheid.'
Het proces vereist naast kennis ook een lange adem
'In Nederland is er geen toelatingstoets voor ambtenaren, maar een zogenoemde training on the job met de vereiste basiskennis over de democratische rechtsstaat zou goed zijn voor onder andere beginnende politici, mensen bij de griffie, fractiemedewerkers, lobbyisten en journalisten. Bij universitaire en hbo-opleidingen zou het element burgerschap meer belicht mogen worgen.' De Graaf verwacht niet dat iedereen binnenkort deze kennis bezit en het dan plotseling anders gaat, hij ziet het als een proces van de lange adem. Je kunt geen begrip krijgen als je de spelregels niet kent.'
Meer informatie over de Academie voor de Rechtsstaat
De Graaf: 'Het zou goed zijn als de Academie voor de Rechtsstaat voor een breed netwerk zorgt met alumni, terugkomdagen en symposia. Het doel is wederzijds begrip voor elkaars positie in de rechtsstaat kweken door het uitwisselen van ervaringen. Kennis en begrip gaan daarin hand in hand.'
Meer weten over de Academie voor de Rechtsstaat?