Wat is de toekomst van vertaalsoftware binnen de universiteit?
Is er een plek voor vertaalmachines als Google Translate binnen de Faculteit Geesteswetenschappen? Een nieuwe educatieve website van universitair hoofddocent Lettie Dorst moet studenten en docenten helpen een antwoord te vinden op deze vraag. ‘Het gebruik van AI-tools als Bing en ChatGPT moet niet als obstakel maar als didactisch hulpmiddel in de collegezaal worden gezien.’
Hoewel sommige docenten het liever anders zouden zien, zijn vertaalapps en -websites behoorlijk ingeburgerd in het hoger onderwijs, vertelt Dorst. ‘Veel studenten maar ook docenten gebruiken haast achteloos Google Translate of andere vertaalprogramma’s. Ze halen er allerlei teksten doorheen zonder te beseffen wat er met deze teksten gebeurt. Als je de app of website sluit, is je vertaling – en dus je gegevens – niet weg. Alles blijft opgeslagen in de cloud, en de aanbieder mag deze gegevens zelfs doorverkopen aan derden. Dat staat in de gebruikersovereenkomst, maar die lezen we niet. De apps zijn gratis, maar je betaalt met je gegevens. Denk dus goed na voordat je bepaalde persoonlijke of gevoelige informatie met een app vertaalt. Met deze educatieve website hopen we studenten, docenten en ondersteunend personeel van de universiteit te leren hoe ze effectief maar ook vooral verstandig om kunnen gaan met zulke programma’s.’
Vertaalprogramma als woordenboek
Dat effectieve gebruik heeft met meer te maken dan alleen privacy. Veel studenten gebruiken vertaalsoftware als een woordenboek, maar hebben niet in de gaten dat de achterliggende algoritmes juist context nodig hebben om te kunnen bepalen welk woord je bedoelt. Zo kan ‘week’ in het Frans vertaald worden als “la semaine” (tijdsaanduiding), maar ook als “faible” (zwakheid). ‘Dit soort inzicht in hoe het programma werkt en wat het wel en niet kan, is niet alleen belangrijk voor studenten die vertalen of een vreemde taal studeren, maar ook voor geschiedenis- of economiestudenten die bijvoorbeeld een essay of scriptie in het Engels moeten schrijven’, legt Dorst uit. ‘Er zullen studenten zijn die hun werk eerst in het Nederlands schrijven en het vervolgens door een vertaalprogramma naar het Engels laten omzetten. Hierin schuilt dus echt een addertje onder het gras. Als de student in kwestie niet bekend is met de valkuilen van zulke programma’s, kan dat diens harde werk behoorlijk verpesten.’
Academisch wangedrag?
Sommige docenten zien het gebruik van vertaalprogramma’s bovendien per definitie als fraude of ‘valsspelen’. Dorst is het daar fundamenteel mee oneens: ‘Als student ben je altijd zelf verantwoordelijk voor het eindproduct. Zelfs al is het programma beter in Engels of Frans of Japans dan jij zelf, het is nog altijd aan jou om na te gaan of de vertaling hout snijdt of niet.’ Het is pas fraude als studenten verbloemen dat bepaalde zinnen niet hun eigen woorden zijn door citaten te vertalen – maar plagiarism-by-translation bestond ook voor de opkomst van Google Translate al. Wat wij graag zouden zien is dat studenten meer artikelen lezen in vreemde talen en die dan citeren met behulp van vertaalsoftware. Je kunt de machinevertaling tussen haakjes achter het citaat zetten met erbij de vermelding dat je bijv. DeepL hebt gebruikt.
Bij talenstudies ligt de positie van vertaalsoftware gevoeliger. Is er ruimte voor deze software in een curriculum dat erop is gericht om zelf een taal te leren schrijven? ‘Ja,’ zegt Dorst beslist. ‘Ook bij vreemde talenstudies zie ik het gebruik van vertaalprogramma’s als een alternatieve manier om je taalverwerving te bevorderen. Wellicht komen studenten in de vertaling zinsconstructies of woordkeuzes tegen die ze nog niet kennen. Ook kunnen ze reflecteren op verschillen tussen talen die leiden tot vertaalproblemen en fouten, zoals bijvoorbeeld het ontbreken van persoonlijke voornaamwoorden in sommige talen of de vrije woordvolgorde door het gebruik van naamvallen. Het analyseren van machinevertalingen kan helpen taalverschillen te duiden en zo de analysevaardigheden en de kennis van de student te verbreden en verdiepen.’
Kritisch kijken
Met haar nieuwe website hoopt Dorst studenten te helpen hun machine translation literacy te vergroten, zodat ze kritisch blijven kijken naar een gegeven vertaling. ‘Daarnaast hoop ik met de website bij te dragen aan een helderdere positie van vertaalsoftware binnen de faculteit en universiteit. Hiervoor zijn nu geen duidelijke regels, er is nog geen beleid – wel voor ChatGPT – terwijl de discussie echt leeft en studenten vertaaltools intensief gebruiken. De website kan hopelijk een eerste stap zijn naar een verantwoord gebruik van vertaalprogramma’s door studenten.’
Je vindt de website over Machine Translation in Higher Education hier.