De Romeinse keuken was gevarieerd, internationaal en toegankelijk voor alle sociale klassen
Banketten voor de rijken, pap voor de armen en een standaard dieet van brood, olijfolie en wijn. Zomaar wat aannames over het Romeinse voedselpatroon. Promovendus Guido Sala laat zien dat die aannames niet kloppen en Romeinen van alle sociale klassen gevarieerd aten.
Het is een hardnekkig beeld dat zo uit de strips over Asterix en Obelix gehaald kan worden: de rijke Romein die zich te goed doet aan uitbundige banketten en tussendoor zelfs kotst om maar door te kunnen eten. En de arme Romein? Die kon zich alleen brood en pap veroorloven. Het promotieonderzoek van Guido Sala laat zien dat er weinig klopt van dit beeld.
Sala: ‘Rijkere Romeinen waren zich ervan bewust dat overdreven consumptie van voedsel niet gezond was. De Romeinse filosoof Cicero bijvoorbeeld at de dag na een banket bewust weinig. En dat armere Romeinen alleen brood en pap aten klopt ook niet; sommige worst en pens was bijna net zo goedkoop als brood, dus dat moet ook voor hen toegankelijk zijn geweest.’
Een mandje met voedsel
Sala ziet ook andere overeenkomsten tussen de maaltijden van de rijkere en de armere Romeinen. Zo aten beide groepen brood met kaas en restjes als ontbijt en hadden zij dezelfde type voedselproducten in hun dieet. Wel was er verschil in de kwaliteit van en de toegang tot die producten. Sala: ‘Rijkere Romeinen konden bijvoorbeeld brood in hun eigen villa’s afbakken en vaker deelnemen aan banketten dan armere Romeinen, die overigens dankzij hun relatie met een beschermheer – een patronus – soms ook uitgenodigd werden voor dergelijke sociale gelegenheden. Als beschermelingen – clientes – kregen zij wel ander eten dan hun beschermheer: bij het ochtend begroetingsritueel bijvoorbeeld kregen de clientes een sportula, een mandje met voedsel dat afgestemd was op hun sociale status.’
'Eigenlijk hebben de Romeinen niets nieuws uitgevonden op het gebied van koken en eten.'
Gevarieerd voedselpatroon
Ook het beeld dat Romeinen met name brood, olijfolie en wijn aten klopt niet volgens Sala. Zo werden er veel kruiden en planten uit het wild gegeten, zoals brandnetel en paardenbloem, en was de keuken sterk beïnvloed door die van de Etrusken en Grieken. ‘Eigenlijk hebben de Romeinen niets nieuws uitgevonden op het gebied van koken en eten’, zegt Sala. ‘Maar ze pasten wel dingen aan. Zo vonden de Romeinen gerst, wat de Grieken veel aten, niet lekker, en gaven ze dat alleen aan soldaten die straf hadden.’
Als Sala gevraagd wordt naar bijzondere maaltijden die hij is tegengekomen in zijn bronnen, denkt hij grappig genoeg toch als eerste aan de uitbundige banketten. Zo bestonden volgens hem alle gangen van de maaltijd uit heel veel vlees en vis en werden er ook bijzondere gerechten zoals de tong van een kraanvogel geserveerd. ‘Maar er zijn ook gerechten die wij nu nog eten. Zo kwam ik in het kookboek van de Romeinse gastronoom Apicius een recept tegen van een soort crème brûlee.’
Cijfers doen ertoe
Een van de belangrijkste aspecten van Sala’s onderzoek is zijn interdisciplinaire, kwantificeerbare aanpak. Zo heeft Sala onder andere gebruikgemaakt van sociaaleconomische bronnen om gangbare wetenschappelijke aannames over de Romeinse economie te toetsen. Door zijn analyses van onder meer voedselprijzen en voedselpakketten die bestemd waren voor boeren en soldaten bleken veel van die aannames aan vervanging toe.
Sala: ‘Een van mijn onderzoeksvragen was: waren die voedselpakketten te betalen door de doorsnee Romein? Het antwoord is nee, ze waren te duur. Hieruit kun je opmaken dat of de inhoud van die voedselpakketten niet klopt of ons idee over het inkomen van de doorsnee Romein. Ik betoog dat het tweede het geval is en de Romeinse economie veel groter is dan wij voorheen dachten.’
Guido Sala promoveert op 14 december met zijn proefschrift ‘Feeding Rome. Food supply, trade and consumption in an ancient metropolis.’ Volg de livestream.
Tekst: Sabine Waasdorp
Beeld: Wikimedia Commons