Verwerving zéér vroege Afrika-foto’s van reiziger en fotopionier Alexine Tinne
Ruim 160 jaar geleden was het de Haagse fotopionier en reiziger Alexine Tinne (1835-1869) die het huidige Zuid-Soedan en haar bewoners vastlegde op de gevoelige plaat. Ze behoren tot de aller vroegste foto’s die in het hart van het Afrikaanse continent werden gemaakt.
Tinne reisde in 1862 per boot over de Nijl, op zoek naar de bronnen van de rivier. De foto’s die zij maakte in het dorp Gondokoro werden in 2021 ontdekt. Ze tonen alledaagse taferelen in een wereld die toen voor Westerse ogen nog onbekend was. De unieke serie van achttien Afrikaanse foto’s kon met steun van de Vereniging Rembrandt en haar Themafonds Fotografie en Video en haar VriendenLoterij Aankoopfonds, het Mondriaan Fonds, het Hendrik Muller Fonds en de Vrienden van UB Leiden worden verworven voor de rijke collectie historische fotografie van de Universitaire Bibliotheken Leiden (UBL).
Alexine Tinne
Alexandrine, of kortweg Alexine Tinne was enig kind van puissant rijke ouders in Den Haag, die hun fortuin hadden gemaakt met West-Indische suikerplantages. Het Haagse milieu van haar jeugd ervoer ze als benauwend en via de reisboeken en atlassen die ze bestudeerde in de Koninklijke Bibliotheek droomde ze weg naar verre oorden. De witte plekken op de kaarten wekten de nieuwsgierigheid van de avontuurlijk ingestelde Haagse jongedame, die een leven als reiziger verkoos boven het societybestaan.
Na het overlijden van haar vader stond niets de schatrijke Alexine nog in de weg om daadwerkelijk op reis te gaan. Samen met haar moeder reisde ze eerst door Europa, om vervolgens in 1855 naar Egypte te vertrekken. Ruim twee jaar verbleven moeder en dochter in het Midden-Oosten en bezochten er onder meer Libanon, Syrië en Palestina. Na hun terugkeer naar het Lange Voorhout in Den Haag maakten ze enkele kleinere reizen naar Engeland, Duitsland en Rusland, maar Afrika lonkte.
De bronnen van de Nijl
In 1861 vertrok Tinne met haar moeder en tante opnieuw naar Egypte. Vanuit Cairo wilde ze een expeditie ondernemen naar de bronnen van de Nijl. Met diverse schepen, gevuld met kisten vol huisraad en een klein leger tot slaafgemaakte bedienden en dragers, vertrok het gezelschap uit Cairo. Na ruim 3.600 kilometer reizen over en langs de rivier, was zij in 1862 de bron van de Nijl tot op zo’n zeshonderd kilometer genaderd. Alexine en haar moeder sloegen hun kamp op in Gondokoro, waar zij gastvrij werden ontvangen en waar Alexine de nu verworven foto’s maakte van het dorp en haar bewoners.
De kort daarvoor uitgevonden fotografie stond omstreeks 1860 nog in de kinderschoenen. Het maken van foto’s was verre van eenvoudig en vergde grote glasplaten voor de negatieven, die werden belicht in een zware, houten fotocamera. Die glasplaten moesten ter plekke met vloeibare chemicaliën worden bewerkt en direct na de belichting in een geïmproviseerde donkere kamer worden ontwikkeld en gefixeerd.
-
Alexine Tinne, Gezicht op het dorp Gondokoro met bewoners, in het huidige Zuid-Soedan, 1862, albuminedruk op papier, 12,2 x 17,8 cm, collectie Universitaire Bibliotheken Leiden, PK-F-2024-0003. -
Alexine Tinne, Rustende figuur onder een boom bij hutten van het dorp Gondokoro, 1862, albuminedruk, 18,7 x 22,8 cm, collectie Universitaire Bibliotheken Leiden, PK-F-2024-0002a. -
PK-F-2014-0001-002 -
PK-F-2014-0001-005 -
PK-F-2024-0008a -
PK-F-2014-0001-004 -
PK-F-2014-0001-006 -
PK-F-2014-0001-007
‘De foto’s bieden niet alleen een unieke blik in het dagelijks leven in het hart van Afrika anno 1862, maar tonen ook de artistieke en fotografische kunde van Alexine Tinne. Door de magie van de fotografie staan we zelf even in het dorp van Gondokoro en kijken we door Tinnes lens in de ogen van een groepje rustende dorpelingen in de lome middagzon. Onze collectie richt zich met name op de ontwikkeling van het fotografisch medium. Ze is bron van onderzoek voor uiteenlopende historische disciplines. Deze fotoserie is een prachtige verrijking van de historische fotocollecties.’
Maartje van den Heuvel, conservator Fotografie
Uitvoerig onderzoek
Hoewel uit bieven en reisverslagen bekend was dat de expeditie van Alexine Tinne en haar moeder hen naar Gondokoro had geleid, waren tot voor kort geen foto’s van haar bekend die ze in het dorpje maakte. De achttien foto’s die nu konden worden verworven werden in de afgelopen decennia ontdekt door de Franse fotohistoricus Serge Kakou. Aanvankelijk kon Kakou de fotograaf niet achterhalen, maar een expositie en publicatie over Alexine Tinne in 2010 zette hem op het spoor van de Haagse fotografe. Na uitvoerig onderzoek in brieven en reisverslagen en vergelijking van de foto’s met houtgravures die op basis van de afdrukken werden gemaakt voor gedrukte publicaties, wist Kakou het bewijs te leveren dat de unieke foto’s van de hand van Tinne waren.
Foto's eenmalig te zien
Op maandag 26 februari 2024 tussen 19:30 uur en 20:30 uur is in de Universiteitsbibliotheek Leiden een speciale inloopavond voor iedereen die geïnteresseerd is in de achttien onlangs verworven Afrika-foto's van Alexine Tinne. De unieke afdrukken zijn eenmalig voor het publiek te bezichtigen in het bijzijn van conservator fotografie Maartje van den Heuvel, die tekst en uitleg zal geven bij de foto's.
Aanmelden voor deze avond is niet nodig.
Meer lezen
Van de hand van Maartje van den Heuvel verscheen het artikel 'Naar de bron van de Nijl: Over de ontdekking van de Afrikaanse foto's van Alexine Tine' in Fotografisch Geheugen, nr. 107 (2022), pp. 4-9. Back-issues van dit tijdschrift van het Nederlands Fotogenootschap à 12 euro inclusief portokosten zijn te bestellen met een mail aan secretaris@fotogenootschap.nl.