Waarom laten kwetsbare groepen toeslagen liggen? Onderzoek maakt kans op scriptieprijs
Waarom maken kwetsbare groepen minder gebruik van toeslagen waar zij wel recht op hebben? Max ten Velde onderzocht het in zijn scriptie voor de master Management van de Publieke Sector en is daarmee genomineerd voor de scriptieprijs van de Algemene Rekenkamer.
Kwetsbare huishoudens lopen een hoop geld mis doordat zij toeslagen niet aanvragen. Het is een groot, maar onderbelicht probleem in Nederland, vertelt Max. Als voorbeeld noemt hij het Noodfonds Energie, dat in 2023 in het leven werd geroepen om huishoudens met een laag inkomen te helpen met de hoge energierekeningen. ‘Het noodfonds was bedoeld voor de allerlaagste inkomens, maar werd weinig gebruikt. De personen die het geld het allerbeste kunnen gebruiken, maken het minst gebruik van dit soort toeslagen. Dan gaat er in de beleidsvoering toch echt iets fout.’
Max keek in zijn onderzoek naar digitale vaardigheden als mogelijke verklaring voor het niet aanvragen van toeslagen. Hij zag tot zijn verbazing dat eerder onderzoek naar digitale vaardigheden bij ouderen werd gedaan via online enquêtes. ‘Het is een beetje raar om de digitale vaardigheden van ouderen te onderzoeken via een online enquête.’ Max deed dan ook onderzoek door face-to-face een vragenlijst af te nemen. Daarnaast sprak hij met experts zoals beleidsmakers bij de gemeente Den Haag en onderzoekers van de Nationale Ombudsman.
Problemen bij aanvragen toeslagen
Ouderen lopen tegen een aantal problemen aan bij het aanvragen van toeslagen, zo bleek uit het onderzoek. ‘In Den Haag Zuidwest, waar ik het onderzoek uitvoerde, wonen veel mensen met een migratieachtergrond die een taalachterstand hebben. Informatie over toeslagen is vaak geschreven in heel moeilijk Nederlands. De Belastingdienst zet al goede stappen om dat te verbeteren, maar het probleem speelt nog steeds.’ Ook is het vinden van de juiste informatie vaak een grote opgave. ‘Er zijn heel veel inkomensondersteunende regelingen van de gemeente, provincie en rijksoverheid, maar informatie daarover is niet gecentraliseerd.’
Veel ouderen hebben ook moeite met het digitaal opzoeken en aanvragen van de toeslagen. Max vond een duidelijke relatie tussen een gebrek aan digitale vaardigheden, en het niet aanvragen van toeslagen. Daarnaast bleek uit de gesprekken dat veel ouderen angst hadden voor het gebruik van internet. ‘Een groot percentage vond het gevaarlijk om het internet te gebruiken. Zij horen verhalen over oplichting en vinden het niet fijn om zaken digitaal te regelen. Ik had er van tevoren niet bij stilgestaan dat dit zo’n grote rol speelt.’
Scriptiewerkplaats
Max schreef zijn scriptie met hulp van de LDE Scriptiewerkplaats, waar studenten terecht kunnen als zij maatschappelijk relevant onderzoek willen doen. De Scriptiewerkplaats werkt samen met betrokken partijen zoals de Gemeente Den Haag, woningbouwcorporaties, lokale buurtprofessionals en bewoners van Den Haag Zuidwest. Studenten doen onderzoek naar concrete vraagstukken die spelen rondom dit gebied. ‘Coördinator Mandy Koenraads hielp mij om het onderzoek goed af te bakenen. Daarnaast kregen we cursussen over bijvoorbeeld inclusief taalgebruik, wat in dit domein echt belangrijk is. Tijdens de startbijeenkomst kwam ik in contact met stakeholders uit de wijk. Zo kon ik spreken met medewerkers van het buurthuis die een inloopspreekuur houden waar bewoners terecht kunnen voor hulp bij het aanvragen van toeslagen. Via hen kon ik ook makkelijk in contact komen met ouderen om te interviewen. De contacten via de scriptiewerkplaats waren erg nuttig voor mij.’
Max presenteerde de resultaten van zijn onderzoek op de slotbijeenkomst van het scriptieatelier. Daar waren stakeholders uit de wijk en medewerkers van de gemeente Den Haag aanwezig. Via de scriptieprijs wil Max het onderwerp nu onder de aandacht brengen bij de Algemene Rekenkamer. Max: ‘Dat is echt hét instituut dat gaat over de toetsing van de doelmatigheid en doeltreffendheid van beleid. Via mijn presentatie die ik daar mag doen en de gesprekken die ik met hen heb, hoop ik ook daar de awareness te vergroten. Want dit is écht een groot probleem.’
De winnaar van de Algemene Rekenkamerscriptieprijs wordt op 1 maart bekendgemaakt.
Tekst: Tom Janssen
Foto: Pexels