Het Walikutubanritueel: van verloren erfgoed naar politiek activisme
Soms kan fascinatie leiden tot diepgravend onderzoek. Zo ook bij Wahyu Widodo, die in 2019 in aanraking kwam met het islamitische Walikutubanritueel op Java, waar hij vervolgens zijn proefschrift over schreef: ‘Naast gemeenschap kweekt het ook politieke loyaliteit'
‘Het Walikutubanritueel is een oud 19eeeuws ritueel en wordt tegenwoordig opgevoerd door de Nahdlatul Ulama, een conservatief Soennitische islamitische organisatie in Indonesië. Het dient om de deelnemers te beschermen’, vertelt Wahyu Widodo. “De deelnemers gaan in concentrische cirkels (red. cirkels in cirkels) staan. Tijdens het bidden dat daarop volgt, draaien ze naar het oosten, om vervolgens kloksgewijs naar het noorden te draaien. Het ritueel symboliseert een connectie met het spirituele, waarbij de nadruk ligt op gemeenschappelijke deelname en verbinding met een grotere mystieke aanwezigheid.’
Vergetelheid
‘Hoewel het belang van het ritueel duidelijk is voor mensen die deze stroming aanhangen, is bij het bredere publiek weinig over het ritueel bekend', zo gaat Widodo verder. ‘Dat geld ook voor mensen in Idonesië zelf. Het ritueel stamt uit de negentiende eeuw, maar is mettertijd in de vergetelheid geraakt. Met dit onderzoek wil ik het besef over het Walikutubanritueel vergroten. In mijn onderzoek stel ik voor dat het ritueel aspecten van wereldschepping heeft, waarmee loyaliteit en gemeenschap in de deelnemers wordt gekweekt.’
Niet iedereen mag meedoen aan het Walikutuban, zegt Widodo. ‘Het dient als een rite de passage voor de Nahdlatul Ulama. In de jaren negentig van de vorige eeuw won het ritueel weer aan populariteit en hoewel het Walikutubanritueel nog altijd alleen voor ingewijden is, is het de afgelopen jaren steeds zichtbaarder geworden. Tijdens de Indonesische verkiezingen van vorig jaar verrichtte de vicepresidentiële kandidaat van de nationalistische moslimpartij Partai Kebangkitan Bangsa het ritueel, dat vervolgens via zijn sociale media werd gedeeld.’
Politiek
Deze vergrote zichtbaarheid is verbonden met het politiek activisme van de NAP, stelt Widodo: ‘Naast religeuze connecties en saamhoorigheid dient het ritueel ook als een middel om politieke banden te smeden en de loyalitieit te versterken. De beschermende aard van het Walikutubanritueel wordt door de leiders van zowel de Nahdhatul Ulama als de PKB gebruikt als middel om zich te weren tegen de westerse invloeden die Indonesië bedreigen. Hierbij wordt “woke” als de vijand neergezet.’