Opvoedingskeuzes en ouderschapsstijlen van belang bij overdracht extremistische denkbeelden binnen gezinnen
Ontwikkelen kinderen die opgroeien in een jihadistisch of rechtsextremistisch huishouden dezelfde extremistische denkbeelden als hun ouders? Dat hangt onder meer af van bredere opvoedingskeuzes en ouderschapsstijlen, blijkt uit onderzoek door het Institute of Security and Global Affairs (ISGA).
In 2019 waarschuwde de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid al voor het mogelijke gevaar dat kan uitgaan van kinderen die opgroeien in jihadistische of rechtsextremistische kringen. De vrees was dat deze kinderen mogelijk in de voetsporen van hun ouders zouden treden. Om erachter te komen hoe deze kinderen extremistische denkbeelden in hun opvoeding zouden kunnen meekrijgen, zijn Layla Van Wieringen, Daan Weggemans en Marieke Liem het onderzoek ‘De intergenerationele overdracht van extremisme’ gestart.
Hoofdonderzoeker Van Wieringen: ‘In 2021 hebben wij al onderzoek gedaan naar de manier waarop extremistische ouders hun kinderen beïnvloeden, door literatuur over de intergenerationele overdracht van extremistische denkbeelden in kaart te brengen. In het huidige onderzoek hebben wij ook zelf data verzameld, door interviews af te nemen met (voormalig) extremistische ouders en hun volwassen kinderen, door gesprekken te voeren met experts en professionals en door dossieronderzoek. Het is een eerste poging om een blik te werpen achter de voordeur van extremistische gezinnen.’
De dimensies ‘Overdracht’ en ‘Opvoeding’
Uit het onderzoek blijkt dat extremistische overdrachtsmechanismen niet los kunnen worden gezien van de familieverhalen, opvoedingsstijlen, en rolpatronen die ouders zich eigen hebben gemaakt. Specifiek drie overlappende dimensies, ofwel drie “O’s”, zijn van belang: Overdracht, Opvoeding en Ouderschap.
'Een veilige, liedevolle opvoeding kan kinderen mogelijk stimuleren zich uiteindelijk los te maken van de extremistische gezinsideologie.'
Van Wieringen: ‘‘Overdracht’ gaat over de manier waarop ouders proberen hun denkbeelden actief op hun kinderen over te brengen. Hierin speelt bijvoorbeeld sociale isolatie, extremistisch taalgebruik en mediacontrole door ouders een belangrijke rol. ‘Opvoeding’ gaat over de bredere context waarin kinderen opgroeien, bijvoorbeeld of ouders warm en betrokken of juist afstandelijk en koel tegen hun kinderen zijn. Dit soort opvoedingsstijlen kunnen onbedoeld de overdracht van extremisme beïnvloeden’.
Kinderen die opgroeien in een instabiele gezinsomgeving (waar bijvoorbeeld sprake is van mishandeling of verwaarlozing) kunnen onveilige hechtingsstijlen ontwikkelen. Dit maakt hen mogelijk vatbaarder voor hun ouders’ extremistische denkbeelden. In andere gevallen blijken extremistische ouders juist liefdevol betrokken bij hun kinderen. Een dergelijke veilige opvoeding kan kinderen helpen om een eigen positieve identiteit te ontwikkelen. Dit stimuleert hen mogelijk om zich uiteindelijk los te maken van de extremistische gezinsideologie.
De dimensie ‘Ouderschap’
Van Wieringen: ‘De dimensie ‘Ouderschap’ verwijst tenslotte naar de overtuigingen en aannames die aan deze opvoedingskeuzes ten grondslag liggen. Denk aan de manier waarop ouders zichzelf zien; de betekenis die zij aan het (extremistisch) ouderschap toekennen; en de manier waarop deze overtuigingen vervolgens doorwerken in hun rol als vader of moeder.’
Zo laat het onderzoek zien dat binnen extremistische milieus vaak een uitgesproken beeld heerst van hoe ouders hun kinderen zouden moeten opvoeden. Kinderen worden veelal beschouwd als de volgende generatie ‘strijders’, en daarmee de toekomstige dragers van de extremistische ideologie. De mate waarin ouders deze ideeën ondersteunen, kan invloed hebben op de opvoedingskeuzes die zij maken.
'Stigmatisering en uitsluiting werkt intergenerationele overdracht vermoedelijk in de hand.'
Reacties van de buitenwereld
De onderzoekers benadrukken dat de intergenerationele overdracht van extremistische denkbeelden een complex fenomeen is waarin niet alleen ouders, maar ook kinderen zelf en reacties van de buitenwereld een rol spelen. Van Wieringen: ‘Wanneer extremistische gezinnen worden gestigmatiseerd of buitengesloten, werkt dit de intergenerationele overdracht vermoedelijk in de hand. Het is daarom cruciaal om sociale isolatie tegen te gaan en contact met andersdenkenden te stimuleren in deze gezinnen. Daarnaast is het belangrijk om bij extremistische families het gehele gezinsleven in beeld te brengen, inclusief de ouder-kind relatie en onderliggende aannames over het (extremistisch) ouderschap. Alleen dan doe je recht aan de verschillende dimensies die aan intergenerationele overdracht ten grondslag liggen.’