‘Als ik in de Hortus ben, dan voelt het alsof ik door de prent wandel’
Vier prenten, tien jaar onderzoek. Niet dat ze erop uitgekeken raakte, integendeel. Corrie van Maris, die op donderdag 30 mei promoveert, is altijd gefascineerd gebleven door háár 17e-eeuwse serie, waarvoor ze zoveel liefde voelt. ‘Ik zag steeds andere, nieuwe dingen.’
Corrie van Maris legt voor het interview de vier facsimile’s (replica's) netjes op een tafel in de tuinkamer in het Academiegebouw, met uitzicht op de Hortus Botanicus. Het is een plek waar ze graag op uitkijkt, het is een plek die ook staat afgebeeld op een van de vier prenten. ‘Ik werk hier, dus ik loop er best vaak naartoe. Als ik in de Hortus ben, dan voelt het alsof ik door de prent wandel. Alsof je een hele directe connectie hebt met de geschiedenis. Het doet heel veel voor je inspiratie. Er moet een soort vonk zijn.’
Naast de prent van de Hortus verschenen rond 1610 ook prenten van het anatomisch theater, de bibliotheek en de schermschool. Grotendeels vervaardigd door twee Leidse kunstenaars - J.C. Woudanus en W. Swanenburgh - met als doel mensen naar dé universiteitsstad van Nederland te krijgen: Leiden.
Wat was er destijds gaande?
‘In 1609 was er een grote politieke verandering, de afkondiging van het Twaalfjarig Bestand, een wapenstilstand. Je ziet de stadsbeschrijvingen ineens opkomen. De steden beconcurreerden elkaar en wilden graag laten zien wat ze hadden. In 1610 kwam ook een prent van het gloednieuwe beursgebouw, dat trok natuurlijk mensen naar Amsterdam. Wat had Leiden? Textiel, maar het was natuurlijk een universiteitsstad, wat getoond kon worden door middel van deze prenten. Wat had die universiteit aan moois, hoe zag het eruit van binnen, wie kwamen daar? De universiteit was de troef van Leiden.’
Hoe ben je bij deze prenten terechtgekomen?
‘Toen ik een jaar of 27 was, was ik suppoost bij het Academisch Historisch Museum – waar ik nu ook werk. De prenten werden daar getoond, ik herinner me er drie trouwens, niet de schermschool. Ik keek dagelijks naar die prenten en ik vond ze heel intrigerend. Ze oogden als serie maar waren erg verschillend, ik heb me daar erg over verbaasd. Ik vond ze heel mooi ook, raakte er niet op uitgekeken. Er is ook zeer veel over ze geschreven. Ik was me er erg van bewust dat het belangrijke prenten waren.
Ik ben het contact met deze prenten nooit kwijtgeraakt. Ik zag al die jaren weer andere dingen, nieuwe dingen. Dat is mooi en dat houdt het gaande. We hadden ook een fantastisch instituut, het prentenkabinet op het Rapenburg. Daar voelde ik me werkelijk heerlijk, al die dozen vol prenten. Prentkunst, dat heeft mijn grote liefde.’
'Je kon er skeletten zien'
‘Het fenomeen anatomisch theater is heel interessant. Er werd daar in lichamen gesneden ten bate van de geneeskunde. Dat gebeurde in de winter en in de zomer werd er iets getoond uit de universitaire verzameling. Het had een museale functie, het was toegankelijk en je kon er zo naar binnen lopen. Je kon er skeletten zien van mensen, er stonden geprepareerde dieren en je zag moralistische boodschappen. De skeletten hadden bijvoorbeeld vaantjes in hun handen met motto's die iets zeggen over rijkdom of een waarschuwing: ‘Let op, u bent enkel stof’. Mensen kwamen van heinde en verre kijken, ook beroemde kunstenaars zoals Hendrick Goltzius.’
Wat is je achtergrond?
‘Ik heb aan de Rietveld Academie gestudeerd en vervolgens de master Kunstgeschiedenis in Leiden gedaan. Als kunstenaar kijk je heel veel en vertaal je dat in beelden. Dat laat ik ook zien in mijn proefschrift, op de schutbladen staat míjn kunst, fragmenten van beelden uit mijn solotentoonstelling in 2017 in de Pulchri Studio. Ze weerspiegelen het proces van dit onderzoek. Als je onderzoek doet naar de 17e eeuw, dan ontdek je dat je het moet doen met fragmenten uit die tijd. Je krijgt het plaatje nooit compleet, veel blijft verborgen.'
Wat zie jij in specifiek deze prenten?
'Wat opvalt aan deze prenten is dat de opbouw vrij geometrisch is, wat het gevoel van eenheid versterkt. Cirkels, vierkanten, rechthoeken: dat zijn de basisvormen waaruit beelden worden opgebouwd van oudsher, en nu nog. In je beginschets doe je dat ook, het is een traditionele methode om iets te observeren of ordenen. Je moet wel bedenken dat dit natuurlijk geen weergave van de werkelijkheid is, hè. Het is een presentatie van de werkelijkheid, maar de afstand tot de kijker is veel groter. Als je ze zo ziet lijken ze wel een serie, toch? Ik hou de schermschool apart want die had ik toen niet in beeld.’
Uiteindelijk bleek uit je onderzoek dat de schermschool eigenlijk niet bij de serie hoorde…
‘In 1975 werden deze facsimile’s ter ere van het eeuwfeest gemaakt en gepresenteerd als een serie van vier. Ook in een tentoonstelling in het Rijksmuseum over de geschiedenis van de Universiteit Leiden werden ze alle vier gepresenteerd. Hoogleraar en schrijver Willem Otterspeer interpreteerde het als: symbolisch loopt het analoog met de vier seizoenen of sappen.
Ja, je kunt een symbolische waarde aan het getal vier geven, wat voor mij als kunstenaar zijnde veel te traditioneel is. De nieuwe tendens is gewoon kijken naar wat je ziet en niet direct interpreteren, maar zo objectief mogelijk kijken. Dat deed ik bij de schermschool.
Je ziet het: de verschillen zijn héél groot. Ten eerste de kleur, de schermschool is vrij donker. De figuren zijn groter, ze zijn ook anders van anatomie met grote oren en neuzen, en slechter van kwaliteit. Het perspectief klopt ook niet bij de schermschool, kijk maar naar de vierkantjes. De schermschool viel altijd uit de toon. Een andere hand van graveren. Dat de schermschool later was gemaakt kon ik later beargumenteren.’
Lees hieronder verder.
Bijzonder: de rol van vrouwen
'Vrouwen waren uitgesloten van onderwijs, maar staan wel op twee prenten, het theater en de tuin. Wat was de reden voor Woudanus? In latere kopieën zijn ze weggelaten, pas in 1716 kwamen ze weer terug. De vrouwen in het theater zijn heel rijk gekleed, dus misschien is er die moralistische boodschap: het gaat niet om rijkdom, we zijn allemaal stof. De man houdt ook een lap stof omhoog, wat ook weer een verwijzing kan zijn naar de textielindustrie waarin veel vrouwen werkzaam waren. Duidelijk is dat Woudanus vrouwen een rol heeft gegeven binnen de universitaire instellingen. Dat ze er staan vind ik al een wapenfeit op zich. Daar ben ik blij mee.'
Je moet wel heel trots zijn op je proefschrift.
'Je wil altijd meer vinden dan je vindt en meer zeggen dan je zegt. Het is allemaal heel relatief. Ik vind het belangrijk dat er een kunstenaar naar heeft gekeken. Ik denk dat dat voor mij het leukste is wat ík kan toevoegen aan dit onderzoek, wat er al was en wat nog gaat komen. Hoe zijn ze gemaakt en wat zou dat mij kunnen vertellen. Vanuit kunstenaarschap gedacht. De wisselwerking tussen kunst en wetenschap is altijd aanwezig en is nu ook actueel. Nou, volgens mij kan ik zo de verdediging in.'
Zie je jezelf meer als kunstenaar of als wetenschapper?
'Ik ben een kunstenaar die een beetje aan wetenschap doet. Het is leuk om de verbinding in jezelf te zoeken, kan dat? Ik vind dat niet vanzelfsprekend. Kan ik al die fragmentjes, waar ik het eerder over had, uiteindelijk bij elkaar brengen tot een geheel?'
Tekst: Magali van Wieren
Beeld: Magali van Wieren & Rijksmuseum
Vermeerderd en verrijkt
De promotie van Dual PhD'er Corrie van Maris vindt plaats op donderdag 30 mei om 15.00 uur.
Corrie van Maris over de vier prenten.
Vanwege de gekozen cookie-instellingen kunnen we deze video hier niet tonen.
Bekijk de video op de oorspronkelijke website of