‘Breng betalingsverkeer particulieren onder bij één nieuwe overheidsbank’
Van salaris ontvangen tot boodschappen doen: voor ons betalingsverkeer zijn we volledig afhankelijk van commerciële banken. Maar wat als die omvallen? In zijn oratie pleit hoogleraar Bart Joosen voor een rigoureuze verandering. ‘Breng het betalingsverkeer van particulieren onder bij één nieuwe overheidsbank, de Rijkspostbank 2.0.’
Waarom pleit u voor zo’n ingrijpende verandering?
‘Er ontstaan grote maatschappelijke problemen als een of meerdere banken omvallen. Mensen kunnen opeens geen geld meer opnemen, salaris ontvangen of rekeningen betalen. Dan moet de overheid in heel korte tijd zo’n bank redden en garanderen dat klanten hun geld niet kwijt raken. En dus een niet-levensvatbare bank redden vanwege het betalingsverkeer van particulieren.’
Kunt u een voorbeeld geven van zo'n bank die gered moest worden?
‘Zou nationalisatie van SNS Reaal in 2013 nodig zijn geweest als die niet circa één miljoen bankrekeningen draaiende moest houden? Die bank verkeerde aan het einde van z’n bedrijfseconomische bestaan en moest genationaliseerd worden met miljarden euro’s van de overheid. Ik vrees op dit moment overigens geen bankencrisis. Door alle genomen maatregelen na de financiële crisis van 2007 is de Nederlandse en Europese bankensector veel sterker en weerbaarder geworden. Maar natuurlijk kunnen de tijden weer veranderen.’
Waarom redden we met miljarden euro's een niet-levensvatbare bank?
Hoe realistisch is uw scenario van zo’n overheidsbank?
‘We hebben bijna 100 jaar zo’n bank gehad, de Rijkspostspaarbank. In feite bankierden alle particulieren tot 1980 bij deze bank. Toen is de bank geprivatiseerd en nu is het de ING. Sindsdien wordt het hele betalingsverkeer uitgevoerd door commerciële banken en ik pleit voor het deels terugdraaien daarvan. Het energienetwerk is een krachtig voorbeeld hoe privatisering weer teruggedraaid kan worden. Dat netwerk kwam in de jaren ’90 weer in overheidshanden en commerciële bedrijven zorgen voor de levering van gas en elektriciteit. Nationalisatie is een flinke operatie maar aan het einde van de rit zijn er veel voordelen.’
Zullen de samenleving en de banken zo’n verandering ook toejuichen?
‘Het huidige wantrouwen van burgers jegens de overheid maakt zo’n operatie wel lastig. Ik denk dat de banken niet veel moeite hebben met zo’n constructie en er misschien zelfs blij mee zijn. Ze maken nu helemaal geen winst op het betalingsverkeer en in dit nieuwe model kunnen ze particulieren wel financiële diensten, zoals hypotheken en spaarrekeningen, blijven aanbieden. Een ander voordeel is dat de overheid zo meer controle krijgt over het betalingsverkeer waardoor witwassen en terrorismefinanciering minder makkelijk mogelijk is. Die semipublieke controletaak rust nu bij de commerciële banken en ik denk dat zij die taak wel kwijt willen.’
Stelt u een nieuwe overheidsbank voor of nationalisatie van een bestaande bank?
‘Dat is inderdaad de vraag die ik in mijn oratie nader uitwerk. Je zou kunnen denken aan het verbouwen van de Volksbank, de voormalige SNS bank. Maar ik denk dat het beter is om gewoon met een schoon blaadje te beginnen en een nieuwe Rijkspostbank 2.0 te beginnen die in feite niks anders doet dan ons betalingsverkeer verzorgen.’
Wat zijn uw onderzoeksplannen voor de komende jaren?
‘Ik zal de nationalisatie van de betaalinfrastructuur verder onderzoeken en werf hier ook een promovendus voor. Daarnaast ga ik verder met mijn onderzoek naar klimaatrisico’s zoals overstromingen en bosbranden en de manier waarop banken en verzekeraars daarmee omspringen. Maar in mijn oratie ga ik vooral in op de wenselijkheid van een Rijkpostbank 2.0. Ik loop allang met dit idee rond en wil het nu met een groter publiek delen.’
Meld u aan voor het bijwonen van de oratie op 24 mei of volg de livestream.
Tekst: Linda van Putten