Leven en sterven met de natiestaat
De staat, en specifiek de idee van nationaliteit, is bijna allesbepalend in het sociale leven in Nederland. Het bepaalt hoe mensen identificeren, hoe we met elkaar omgaan, en hoe (on)gelijkheid in de samenleving eruitziet. Maar, uiteindelijk is het idee dat we de mensen op kunnen delen in verschillende nationaliteiten een mythe. Dat is een van de conclusies van Wiebe Ruijtenberg's PhD-onderzoek ‘Leven en sterven met de natiestaat’ onder Egyptenaren in Nederland. ‘De staat zoals we die voorstellen, bestaat niet in de alledaagse realiteit van individuen.’
Wiebe onderzocht Egyptenaren in Amsterdam van verschillende achtergronden, leeftijden, geloofsovertuiging, gender, arbeidsgeschiedenis en familieconstructies. Zijn doel was om vanuit hun diverse ervaringen en perspectieven, inzicht te krijgen in Nederland.
“Tijdens mijn veldwerk in Amsterdam heb ik intensief samengewerkt met Egyptenaren, en ging ik onder andere mee naar hun ontmoetingen bij instanties zoals de IND, maar ook scholen en zorgverleners. Ik zag dat de idee en de praktische realiteit van Nederland een enorme rol speelde in hun levens, maar het was soms best een uitdaging om het alledaagse te verbinden met bredere, systemische kwesties. Ik heb die connectie uiteindelijk gevonden in het idee en sociaal-juridische constructie van nationaliteit, dat doorsijpelt in de meest alledaagse situaties, zoals interacties met docenten op de school, of het invullen van wat formulieren. Met de titel van mijn proefschrift, "Leven en sterven met de natiestaat", probeer ik deze dualiteit te weerspiegelen: het grotere verhaal van de staat en de impact ervan op individuele levens in al hun complexiteit.”
Nederland is geen vaststaand begrip
Wiebe stelt dat Nederland niet als vaststaand begrip kan worden gezien, maar in verschillende gedaanten verschijnt. Door zijn interacties met de Egyptische gemeenschap in Nederland, werd hij geconfronteerd met de verschillende interpretaties van Nederland en ook met de complexe relaties tussen deze interpretaties. Wiebe: “Nederland vertegenwoordig zowel hoop op een betere toekomst, als angst voor marginalisering, of morele veroordeling. Deze opvattingen verschoven naarmate mensen zich in Nederland verenigden en werden geconfronteerd met legalisatieproblemen of verkregen staatsburgerschap. Het idee van gelijkheid en welvaart dat Nederland belooft, bleek vaak tegen te vallen.” Een voorbeeld is het AOW-gat. Mensen die op latere leeftijd naar Nederland kwamen, en hier in eerste instantie geïllegaliseerd werden, ontvangen na het bereiken van de pensioengerechtigde leeftijd maar een gedeelte van hun AOW. Dit brengt veel angst en onzekerheid met zich mee, vooral voor degenen die toch al moeite hebben om financieel rond te komen. ‘Deze ervaringen illustreren de complexiteit van het Nederlandse systeem. Het laat zien hoe mensen vaak vastlopen in bureaucratische structuren en tussen wal en schip vallen. Mijn onderzoek richt zich op het begrijpen van deze dynamiek.”
Kritisch kijken naar de rol van de staat en het concept van nationalisme
Een van de uitkomsten van Wiebe zijn onderzoek is dat we kritischer moeten kijken naar de idee van ‘de natie’. We vinden het idee van verschillende naties, die ‘thuis’ zijn op een stuk land heel vanzelfsprekend, maar het is een modern idee, en dat vergelijkbare uitsluitende effecten heeft als andere ideologieën, zoals de ideologie van ras.. “Dit zorgt voor een impliciete hiërarchie. Mensen die al generaties in Nederland worden, maken meer aanspraak op de heersende normen en waarden van het land. Dit roept vragen op over de inclusiviteit en rechtvaardigheid in onze samenleving.”
Wiebe beargumenteert dat we de staat niet als een eenvoudig, monolithisch concept kunnen beschouwen, maar eerder als een complex geheel van verschillende belangen en ideeën moeten zien. Wiebe: “De staat zoals we die voorstellen, bestaat niet in de alledaagse realiteit van individuen. Toch speelt de idee van natie een cruciale rol in de manier waarop mensen Nederland ervaren en de sociale structuren die hen omringen. Als we begrijpen hoe nationalisme werkt, kunnen we beter zien hoe onze samenleving georganiseerd is en hoe we die kunnen veranderen en eerlijker kunnen maken.”
Grenzen zijn dodelijk
Om een eerlijke samenleving te creëren, is het belangrijk dat iedereen dezelfde mogelijkheden heeft om te reizen en zich ergens te vestigen, ongeacht hun afkomst. Een van Wiebes proposities is dat grenzen dodelijk zijn en dat dat op geen enkele manier valt goed te praten. “Het idee dat je geboorteland bepaalt waar je naartoe kunt reizen en wonen, gaat in tegen onze basisprincipes van gelijke kansen en non-discriminatie. “Het is oneerlijk dat sommige mensen meer vrijheid hebben op basis van hun paspoort. Dit zorgt voor ongelijkheid en gaat tegen het idee van gelijke kansen in. Als we een wereld zonder grenzen voorstellen, gaat het niet alleen om het verwijderen van fysieke grenzen, maar om een radicale verandering in de manier waarop de wereld functioneert. Het zou betekenen dat mensen vrij kunnen bewegen naar de plekken waar rijkdom zich concentreert, wat ook een eerlijkere verdeling van welvaart mogelijk maakt.”
Wiebe is momenteel postdoc onderzoeker in het Crafting Resilience project waar hij onderzoek doet naar hoe staat-burger relaties vorm krijgen in de context van de aanpak verward gedrag.
Tekst: Iris Klapwijk
Foto's: Bart Boeijen
Banner kunstwerk: Rosa Snijders
De verdediging van ‘Leven en sterven met de natiestaat’ vindt plaats op dinsdag 28 mei om 11.15 uur in het Academiegebouw. Dit onderzoek is onderdeel van het grotere onderzoek Reproducing Europe.
Podcast De Verbranders
De Verbranders is een podcast over Europa's grenzen en verzet ertegen. Promovendi Neske Baerwaldt en Wiebe Ruijtenberg gaan in gesprek met migranten, activisten en wetenschappers over de koloniale oorsprong van grenzen en de ongelijkheid die grenzen vandaag de dag produceren.
Luister naar De Verbranders op Spotify.