Volgens Sarah Wolff zijn EU-migratiedeals een slechte oplossing voor een niet bestaand probleem
Nu in heel Europa rechtse partijen hoog scoren in de peilingen is de verwachting dat de discussie omtrent migratie flink opgeschud gaat worden. Desondanks maant hoogleraar Internationale Studies & Mondiale Politiek Sarah Wolff tot kalmte.
‘De Europese Commissie is nu al naar rechts opgeschoven,’ vertelt ze. ‘Dat zie je bijvoorbeeld door de migratiedeals die zijn afgesloten met landen als Tunesië en Egypte. Maar veel extreemrechtse partijen zijn verre van coherent over wat ze nou eigenlijk willen qua migratie. In de politieke wetenschappen hebben we natuurlijk geen kristallen bol. Veel zal daarom afhangen van de meerderheden die zich in het EU-parlement aftekenen na de verkiezingen. Dat bepaalt welke coalities er gesloten kunnen worden om iets voor elkaar te krijgen.’
De Haagse werkplek van Wolff zit op een steenworp afstand van de Europese Commissiedelegatie in Nederland en het Torentje – waar binnenkort een nieuwe minister-president intrekt. Vanaf januari is ze werkzaam voor de Universiteit Leiden en doet onder meer onderzoek naar het migratie- en asielbeleid van de EU.
'Zo werd het aankomstland verantwoordelijk voor de afhandeling van een asielaanvraag.'
‘De discussie over Europees migratiebeleid heeft jarenlang muurvast gezeten vanwege onenigheid over de Dublin Conventie. Die is in de jaren negentig getekend om te voorkomen dat migranten wiens asielaanvraag werd afgewezen in Frankrijk zouden doorreizen naar Duitsland om het nog eens te proberen. Zo werd het aankomstland verantwoordelijk voor de afhandeling van een asielaanvraag,’ legt ze uit. ‘De meeste migranten komen nou eenmaal aan in Griekenland of Italië. Andere EU-lidstaten zouden daarom een financiële of capaciteitsbijdrage moeten leveren. Dat heeft tot jaren durende discussies geleid.’
Strenger grensregime
Als oplossing kwam de Europese Commissie in 2020 met haar Nieuwe Pact voor Migratie en Asiel: een pakket maatregelen dat in april 2024 is aangenomen door het EU-parlement. Wolff is kritisch: ‘Dat pact is aangenomen om voorafgaand aan de verkiezingen in juni te laten zien dat de EU ook heus resultaten neerzet in het migratiedossier. Er missen echter heel belangrijke elementen in de voorgestelde wetgeving.'
'Zo moeten we in 2050 rekenen met twee pensioengerechtigden per economisch actieve werkende. De vraag is daarom hoe we arbeidsmigratie goed willen reguleren. Dat element is compleet ondergesneeuwd omdat de Commissie wil laten zien dat ze in staat is de buitengrens te controleren.’
'Migratiediplomatie bestaat al sinds de negentiende eeuw.'
Het strengere grensregime dat daarvan een gevolg is, wil de Commissie uitbouwen in nauwe samenwerking met landen in Noord-Afrika. Wolff kent de regio waar de EU nu migratiedeals afsluit goed. Voorafgaand aan haar academische carrière werkte ze in Brussel binnen het EU-parlement en het departement voor Ontwikkelingssamenwerking (DG DEVCO) van de Commissie. Ook deed ze praktijkonderzoek aan de Spaans-Marokkaanse grens: ‘De verdragen die de EU nu afsluit zijn niet nieuw: migratiediplomatie bestaat al sinds de negentiende eeuw. Wat wel veranderd is, is dat de huidige afspraken informeel zijn en afgesloten door de Commissie en de EU-lidstaten samen. In Tunesië zag je daarom Mark Rutte en de Italiaanse premier Meloni, samen met Commissievoorzitter Ursula von der Leyen, een deal sluiten.’
Formeel gezien is de huidige generatie migratieakkoorden dan ook geen EU-wetgeving, zegt Wolff: ‘Ze zijn een soort gentlemen’s agreements waarin de EU afspreekt een substantieel bedrag te betalen aan een derde land om grenscontroles te doen. Omdat zo’n deal met Tunesië dus niet door de normale wetgevende molen gaat, is het EU-parlement ontevreden. Zij hebben nu een aanklacht ingediend bij de Europese Ombudsman.’
Gendarme
Wolff plaatst grote vraagtekens bij de effectiviteit van migratiedeals. ‘Als je kijkt naar Europa en migratie is het kernprobleem het lage terugkeercijfer,’ legt ze uit. ‘Ondanks de pogingen om de buitengrenzen van de EU steeds verder te verleggen, is dat al die tijd niet veranderd. Als je het aantal inreizigers vanuit een bepaald land onder controle probeert te krijgen, verplaatst de migratiestroom zich namelijk simpelweg naar een ander gebied. Ik heb zelf lang aan de Straat van Gibraltar gewerkt. Daar werd heel intensief gecontroleerd, met radar, satellieten en rap ingrijpen van de kustwacht als er ergens een bootje werd gesignaleerd. Al snel hebben Afrikaanse migranten daarom hun reisroute verlegd en komen nu via Senegal aan op de Canarische Eilanden.’
Toch werkt de Europese Commissie aan meer deals met Noord-Afrika om zo de immigratie aan banden te leggen. Na een meer dan 200 miljoen euro kostend verdrag met Mauritanië wordt nu ook gekeken naar afspraken met Marokko, weet Wolff: ‘De vraag die we hier vaak vergeten te stellen, is of partnerlanden het wel aan hun eigen bevolking kunnen verkopen om afspraken te maken met Europese populisten. Niet iedereen heeft er zin in om namens de EU de gendarme te moeten spelen.’
Oekraïense vluchtelingen
Volgens Wolff liggen de oorzaken voor de huidige weerstand tegen migratie en de populariteit van radicaal rechtse partijen in Europa dieper. ‘In veel EU-lidstaten gaat de afkeer van immigratie samen met het afwijzen van liberale waarden, de open samenleving en de internationale orde in het algemeen. Dat komt mede doordat de neoliberale mondialisering heeft gezorgd voor allerlei economische ongelijkheid. De EU is nog steeds met name gestoeld op marktwerking en er wordt weinig rekening gehouden met sociale aspecten. Dat verklaart de negatieve houding ten opzichte van migranten niet volledig. Maar het draagt er zeker aan bij.’
'Migranten uit Afrika worden tot crisis gemaakt. Als je naar de cijfers kijkt, is er helemaal geen migratiecrisis.'
Die onvrede wordt vervolgens door politieke actoren geïnstrumentaliseerd voor politiek gewin. ‘Toen we uit het niets 4 miljoen Oekraïense vluchtelingen moesten opvangen, bestond er geen enkel probleem,’ stelt Wolff. ‘Maar migranten uit Afrika worden tot crisis gemaakt. Als je naar de cijfers kijkt, is er helemaal geen migratiecrisis. Het is een capaciteitscrisis en dat is weer een politieke keuze. De zogenaamde oplossingen van de EU gaan vooral over het laten zien dat de EU spierballen heeft. Terwijl er in feite helemaal niets wordt opgelost.’
Europese Verkiezingen: impact voor maatschappelijke vraagstukken
Leiden-Delft-Erasmus Universities besteedt in aanloop naar de Europese Verkiezingen aandacht aan actuele thema's. Wat is de invloed van de EU hierop, nu en in de toekomst? Vanuit verschillende vakgebieden schijnen wetenschappers hierop hun licht. Tot en met 6 juni 2024 zullen er 6 interviews verschijnen vanuit de Universiteit Leiden, TU Delft en Erasmus Universiteit Rotterdam. Volg de serie via de site en via LinkedIn van Leiden-Delft-Erasmus Universities.
Tekst: Hans Wetzels
Foto: Unsplash