‘Je krijgt betere wetenschap en oplossingen door trans- en interdisciplinair samen te werken’
Hoe verleid je onderzoekers die gewend zijn om in helder afgebakende disciplines onderzoek te doen om toch interdisciplinair te werken? Kersvers Universiteitshoogleraar Arnold Tukker vertelt.
‘Je krijgt uiteindelijk betere wetenschap en oplossingen door trans- en interdisciplinair samen te werken’, zegt Tukker. Als voorbeeld noemt hij een onderzoeksproject naar circulaire elektronica waar hij de leiding over heeft. Milieuwetenschappers, techneuten, designers, afvalspecialisten en business-experts willen samen de elektronische afvalberg verminderen. De een weet hoe elektronica duurzaam te maken is, de ander hoe je een product makkelijk uit elkaar kunt halen voor recycling en weer anderen kunnen uitrekenen wat de impact op het milieu is en of er iets aan te verdienen valt. Zo ontwikkelen wetenschap en praktijk duurzame en innovatieve producten in het elektronicaveld.
Universiteitshoogleraar
Sinds kort is Tukker naast hoogleraar Industriële Ecologie ook Universiteitshoogleraar. In die laatste functie is zijn taak om het strategische thema duurzaamheid aan te jagen en daarbinnen trans- en interdisciplinaire samenwerking te bevorderen. Tukker was verrast toen hij werd gevraagd als universiteitshoogleraar, want hij heeft een relatief korte carrière in de wetenschap, zo’n tien jaar. Daarvoor werkte hij twintig jaar bij TNO, waar hij nog steeds een dag per week aan de slag is. Zijn ervaring bij TNO, waar het om teamwerk draait, helpt hem om veranderingen binnen de universiteit door te voeren. Hij ziet dat hier veel individueel wordt gewerkt en wil mensen motiveren om eens buiten hun eigen vakgebied te kijken.
Grote maatschappelijke problemen
‘Universiteiten hebben een lange traditie in werken binnen duidelijk afgebakende disciplines, waarin wetenschappelijke excellentie centraal staat.’ Om stappen te maken in de complexe maatschappelijke problemen van nu zijn volgens de universiteitshoogleraar interdisciplinaire onderzoeksprogramma’s echt nodig.
Binnen Universiteit Leiden zijn er al van dit soort programma’s, bijvoorbeeld Liveable Planet. Tukker probeert dit netwerk nog verder uit te breiden door met veel mensen in gesprek te gaan. In Liveable Planet werken vier faculteiten samen om oplossingen te bedenken voor een duurzamere wereld. Tukker hoopt dat ook de rechtenfaculteit, geesteswetenschappen en geneeskunde zich aansluiten en hij ziet mensen ook al in beweging komen.
Zo werken studenten geneeskunde met studenten van andere faculteiten zes maanden samen in een Interdisciplinary thesis lab om te kijken hoe je de hoeveelheid afval van een operatie met de helft kan verminderen. Als universiteitshoogleraar zet Tukker zich in voor de ontwikkeling van dit soort innovatieve onderwijsvormen. Het is volgens hem belangrijk dat studenten worden blootgesteld aan verschillende disciplines om te snappen dat die kennis heel nuttig is. En om te leren om vragen aan anderen te stellen.
Gewoon geld nodig
Tukker benadrukt dat interdisciplinaire onderzoeksprogramma’s, thesis labs en het prikkelen van de nieuwsgierigheid van wetenschappers tijdens bijeenkomsten niet genoeg zijn om verschillende disciplines bij elkaar te brengen. Er is ook gewoon geld nodig. ‘Dan komt mijn TNO-blik weer van pas, want ik zit dan gelijk te denken hoe ik geld binnen kan halen. Geld voor projecten komt voornamelijk van NWO en de Europese Unie.’ Die financiers weten dat inter- en transdisciplinair werken in veel vakgebieden de beste wetenschap en maatschappelijke oplossingen oplevert. Maar ze zien het liefst teams samengesteld vanuit verschillende universiteiten. Daarom is Tukker blij met de strategische alliantie Leiden-Delft-Erasmus Universities waaruit veel samenwerkingen komen. Een daarvan is het eerdergenoemde voorbeeld van de circulaire elektronica.
Buitenlandse instituten
‘Universiteit Leiden is ook als een van de beste gepositioneerd om met lokale partners samen te werken met de global south op het gebied van duurzaamheid. We hebben een paar instituten die hun poten stevig in het buitenland hebben staan.’ Onze universiteit heeft bijvoorbeeld instituten in Marokko, Egypte, Turkije en Indonesië waar veel kennis over deze landen en de regio is en die een groot netwerk hebben. Tukker wil onderzoeken wat voor mogelijkheden er zijn om via deze instituten nog meer samen te werken met lokale partners.
Rol goed kennen
De universiteitshoogleraar wijst er in het gesprek een paar keer op dat universitaire onderzoekers realistisch moeten zijn over de rol die een universiteit kan spelen in grote maatschappelijke omwentelingen, bijvoorbeeld op het gebied van duurzaamheid. ‘Een universiteit heeft in dit geheel een eigen rol. En die is anders dan die van politici die regels kunnen aanpassen, consultants die met kortlopend onderzoek advies over oplossingen geven, of activisten die willen aangeven dat grenzen meer dan zijn bereikt. Onze rol is het aanbrengen van goede kennis over dit soort omslagen met onder meer trans- en interdisciplinair onderzoek.’
Tekst: Dagmar Aarts