‘De zon gaat uit’ als wake-up call voor betere wetenschapscommunicatie
‘Neem wetenschapscommunicatie serieuzer.’ Die boodschap wil Ivo van Vulpen, bijzonder hoogleraar Wetenschapscommunicatie in de natuurkunde, zijn vakgenoten graag meegeven tijdens zijn oratie. Nu kijken veel onderzoekers er nog op neer terwijl het juist zo belangrijk is voor het publiek én de wetenschap zelf.
‘De zon gaat ooit uit.’ De buurvrouw van Van Vulpen wist niet wat ze hoorde toen hij haar dit op een feestje vertelde. De volgende dag kwam ze terug om meer uitleg te vragen. ‘Hoewel het uitdoven van de zon nog miljarden jaren duurt, bleek het wel een soort existentieel dingetje voor mijn buurvrouw.’ Al dit soort gesprekken met mensen buiten de natuurkunde waren een eye opener voor de hoogleraar: heel veel mensen blijken natuurkunde interessant te vinden. Maar ook: voor veel mensen wordt natuurkunde nu veel te makkelijk of veel te ingewikkeld uitgelegd. Terwijl natuurkunde aan de basis staat van onze maatschappij. Het wordt bijvoorbeeld gebruikt bij het maken van elektriciteit, camera’s en apparatuur in ziekenhuizen.
Deeltjesfysicus
Ivo van Vulpen werkt een dag in de week als bijzonder hoogleraar Wetenschapscommunicatie, in het bijzonder betreffende de natuurkunde. Daarnaast is hij deeltjesfysicus bij de UvA. Hij houdt zich bezig met de kleine bouwstenen waaruit de natuur is opgebouwd. Zijn onderzoek doet Van Vulpen bij CERN in Genève, waar hij onder andere betrokken was bij de ontdekking van het Higgsdeeltje. Dit deeltje verklaart waarom andere deeltjes massa hebben.
Wetenschapscommunicatie is ook wetenschap
Al voor hij hoogleraar werd, deed Van Vulpen aan wetenschapscommunicatie omdat hij het belangrijk en leuk vindt om zijn passie voor natuurkunde te delen. Op een heel spontane manier deed hij toen eigenlijk maar wat. Dat besef kwam toen hij met hoogleraar Wetenschapscommunicatie Ionica Smeets sprak. Zij vroeg hem: ‘Waarom doe je de dingen die je doet?’ Van Vulpen: ‘Ik stond met mijn mond vol tanden. Het was gênant. Ik had nooit bedacht dat je wetenschappelijk naar communicatie kan kijken. Wat werkt en wat werkt niet?’
Vanaf toen is de deeltjesfysicus wetenschapscommunicatie veel strategischer gaan bekijken. Als hoogleraar onderzoekt hij nu hoe hij wetenschapscommunicatie kan organiseren, hoe het belang ervan kan worden overgebracht aan de natuurkundegemeenschap en hoe er meer ruimte voor te maken is.
Serieuzer nemen
Van Vulpen hoopt dat anderen wetenschapscommunicatie ook serieuzer gaan nemen. Er wordt volgens hem nu nog vaak neergekeken op wetenschapscommunicatie binnen de natuurkundegemeenschap. Het idee heerst dat je je daarmee bezig houdt als je niet goed genoeg bent in onderzoek. Dat beeld moet veranderen, vindt Van Vulpen. Denk bijvoorbeeld aan hoe belangrijk het kan zijn om politici en beleidsmakers uit te leggen hoe elektriciteit werkt als zij beleid maken voor de energietransitie.
‘Wetenschapscommunicatie is een essentiële taak van onderzoekers’, stelt hij. Het is niet alleen belangrijk om kennis te delen met een breed publiek, maar de wetenschap wordt er ook beter van. ‘Je wordt gedwongen om met een blik van buiten naar jouw eigen onderzoek te kijken en er op een andere manier over na te denken.’
Steeds meer initiatieven
Van Vulpen is blij dat hij steeds meer mooie initiatieven ziet. Zelf is hij samen met Margriet van der Heijden (die op de TU/e dezelfde functie heeft) een zomerschool gestart voor promovendi en post docs, is hij een van de bedenkers van de muurformules in Leiden, en wil hij samen met Leidse collega’s een minor natuurkunde opzetten voor niet-bèta’s. Natuurkunde is namelijk ook voor veel andere vakgebieden van veel waarde. In Groningen is zo’n minor al een succes. Van Vulpen: ‘Mijn leerstoel is een belangrijk signaal naar de gemeenschap om meer ruimte te maken voor wetenschapscommunicatie. Ik ben blij dat ik de brug kan vormen tussen natuurkunde en wetenschapscommunicatie.’
Tekst: Dagmar Aarts
Foto: Een muurformule in Leiden. Danique ter Horst