Waterkracht, maar dan zonder rampzalige gevolgen voor vis en vissers
Waterkrachtcentrales hoeven niet funest te zijn voor vissers en natuur. Dan moeten we nieuwe dammen strategischer plaatsen, maar ook sommige bestaande dammen aanpassen of zelfs verwijderen. Dat lieten Valerio Barbarossa en Rafael Schmitt zien met een computermodel van het Aziatische Mekong-bekken.
Hoe duurzame ontwikkelingsdoelen elkaar in de weg kunnen zitten, is pijnlijk zichtbaar in en rond de Mekong. Deze rivier ontspringt in Tibet en stroomt na 4900 kilometer de Zuid-Chinese zee in. Industrieel ecoloog Valerio Barbarossa: ‘Dit stroomgebied is een van de productiefste visgebieden op aarde. Er leven meer dan duizend soorten riviervissen, en die vis vormt het hoofdinkomen van heel veel gezinnen.’
In de problemen door stuwdammen
De afgelopen dertig jaar kwamen de vissen en vele vissers in het Mekong-bekken steeds meer in de problemen door grote stuwdammen voor waterkrachtcentrales. ‘Die zijn steeds ad hoc geplaatst, zonder te letten op gevolgen voor de vis en de mensen die daar stroomafwaarts van afhankelijk zijn’, aldus Barbarossa.
Optimale waterkracht met behoud van vis
Het is mogelijk om evenveel en zelfs wat meer waterkracht te genereren zonder al die neveneffecten. Barbarossa van het Centrum voor Milieuwetenschappen Leiden en Rafael Schmitt van Stanford University in Californië zochten uit hoe je opwekking van watergracht optimaal kunt organiseren met behoud van vispopulaties. Ze publiceerden hun werk op 12 juni in One Earth.
De twee onderzoekers maakten een computermodel van het lagere Mekong-stroomgebied: het volledige stroomgebied buiten China. Het computermodel ging eerst uit van een situatie zonder dammen en zocht een optimale verdeling van dammen over het hele rivierengebied. Optimaal was voor het model: maximale waterkrachtopwekking en minimale gevolgen voor de vispopulaties. Het model stelde dammen voor op plekken waar hun totale barrière-effecten op de leefomgeving van vissen zo klein mogelijk zou zijn. Waar mogelijk paste het model ook dammen aan met bijvoorbeeld zogeheten vistrappen.
Met een bypass kan ook de megafauna langs de dam zwemmen
Barbarossa: ‘Vistrappen zijn voor veel vissen geen optimale oplossing. Ze zijn meestal gericht op vissen zoals zalmen met specifieke zwemeigenschappen. Andere oplossingen, zoals natuurgetrouwe bypasses, zouden de verbinding sterker kunnen verbeteren, omdat veel meer vissoorten daarmee om de barrière heen kunnen zwemmen. Met name ook de “megafauna” van het stroomgebied, zoals de gigantische Mekong-meerval die drie meter lang kan worden en tot 350 kilo kan wegen.’ Deze oplossingen voor vispassages werken echter alleen voor relatief kleine dammen, lager dan 50-20 meter. ‘We moeten ze niet zien als wondermiddel.’
De onderzoekers vergeleken het allerbeste scenario met een scenario dat zo veel mogelijk leek op de huidige verdeling van dammen. Daarmee schetsten ze drie scenario’s voor beleidmakers: met laag, medium en hoog ambitieniveau. Bij het laagste ambitieniveau blijven alle dammen die er al zijn, alleen toekomstige dammen worden strategisch opgesteld met optimale waterkracht én vispopulaties. Bij het medium ambitieniveau worden de acht dammen met de grootste impact op vis en een hoogte van minder dan vijftig meter verrijkt met vispassages. Zo kunnen sommige vissoorten weer stroomopwaarts of stroomafwaarts migreren. Vanaf dit startpunt stelde het computermodel weer andere nieuwe, strategische dammen met vispassages voor.
Dammen weghalen levert het meeste op
In het scenario met het hoogste ambitieniveau verdwijnen er tien dammen en komen er op weer andere plekken dammen terug. Dit scenario brengt de meeste voordelen met zich mee, voor vis en de totale opbrengst aan waterkracht. Het lijkt misschien tegelijk een onwaarschijnlijk scenario, maar in de EU en de VS gebeurt het al. Schmitt: ‘Jaarlijks worden duizenden, vaak verouderde dammen afgebroken. Kijk maar op de website damremoval.eu.’
De onderzoekers hadden bij hun werk de Mekong River Commission in gedachten. Barbarossa: ‘Binnen die internationale commissie werken alle Mekong-landen, behalve China, samen om bij voorkeur duurzame waterkracht op te wekken voor de Mekong-regio. Als er beleid mogelijk is om de zoetwaterbiodiversiteit te beschermen in zo’n internationaal stroomgebied, zou deze commissie dat kunnen faciliteren.’
Wereldwijd meer waterkracht verwacht
De onderzoekers denken dat hun model ook relevant is voor andere delen van de wereld. ‘Er zijn voorspellingen dat er rond 2050 maar liefst 70% meer waterkracht wordt opgewekt dan nu’, schrijven ze. ‘Vooral in tropische gebieden met productieve zoetwaterecosystemen en veel vis is deze methode van energieopwekking sterk in opkomst. Bijvoorbeeld in het Amazonegebied.’ Met de methode van Barbarossa en Schmitt kunnen beleidmakers waterkracht benutten zonder vispopulaties te schaden, en de mensen die daarvan afhankelijk zijn.
Tekst: Rianne Lindhout
Beeld boven artikel: Nakai Reservoir in Laos, Flickr/Asian Development Bank