Emoties in de rechtszaal: onderzoek naar de invloed van slachtofferverklaringen op de rechter
Slachtoffers van gewelds- en zedendelicten mogen zich in de rechtszaal uitlaten over de schuld van de verdachte en over de aan hem op te leggen straf. Juristen denken dat zij hierdoor de rechter kunnen beïnvloeden. Docent Joyce Schot onderzoekt of het spreekrecht echt invloed heeft op rechterlijke beslissingen. Zij kreeg hiervoor een Meijers PhD-beurs.
Slachtofferverklaringen kunnen veel aandacht trekken van de media vanwege de emoties die er aan te pas te komen. Neem de openbare verklaringen, soms emotionele verhalen, zoals van de nabestaanden in het MH17-proces of de zaak Nicky Verstappen.
Vanuit wetenschappelijk oogpunt zijn dit soort verklaringen voor Schot al fascinerend vanaf haar studie en tijdens een onderzoeksstage bij het Nederlands Studiecentrum Criminaliteit en Rechtshandhaving. Tijdens deze stage bestudeerde zij de invloed die het spreekrecht had op het emotionele herstel van slachtoffers en schreef ze hier haar afstudeerscriptie over.
Weinig kennis over invloed spreekrecht
De introductie van het spreekrecht betekende dat slachtoffers een stem in de strafrechtelijke procedure kregen. Uit onderzoek was gebleken dat zij gezien en gehoord wilden worden door de rechter. Het spreekrecht voorzag in deze behoeften. ‘Heel goed natuurlijk’, vertelt Schot. ‘Maar nauwelijks was onderzocht wat de gevolgen zouden kunnen zijn voor het strafproces en rechterlijke beslissingen. Alleen in Amerika was daar onderzoek naar gedaan.’
Geleidelijk kwam bij Schot ook de kant van de rechter en de verdachte in beeld.
‘Het riep bij mij de vraag op: Wat zou het met je doen als rechter, als je dit soort heel emotionele verklaringen hoort? Daar bleef ik nieuwsgierig naar. We wisten wel wat de gevolgen van het spreekrecht zijn voor het slachtoffer, maar nog vrij weinig van de invloed op de rechtspraak.’
Meijers-beurs voor onderzoek
Joyce Schot kreeg een Meijers-beurs om promotieonderzoek te doen naar de invloed van slachtofferverklaringen op rechters en vonnissen. Een mooie kans om de vraag uit de diepen of slachtofferverklaringen invloed kunnen hebben op beslissingen over schuld en straf, en zo ja, hoe en in welke mate. Vanuit strafrechtelijk perspectief is het belangrijk om deze vragen te onderzoeken. Het zou namelijk onwenselijk zijn wanneer beslissingen over straf en schuld afhangen van wat het slachtoffer daarover te zeggen heeft.
Aanpak van het onderzoek
Schot combineert in haar studie drie verschillende onderzoeksmethoden. Ze zal rechters interviewen, strafdossiers bestuderen en experimenten in de praktijk uitvoeren. Ze verwacht dat de inzichten die haar studie opleveren bij kunnen dragen aan de kwaliteit en bewustwording van mogelijk onbedoelde effecten. Ook wil zij de inzichten delen met juridische wetenschappers en tijdens workshops voor officieren van justitie en rechters.
Toepassing van de resultaten
Schot wil dat de resultaten van haar onderzoek onderdeel worden van opleidingen tot rechter of aan de orde komen in workshops of bijscholingscursussen. Ook valt te denken aan een ander beleid of een wetswijziging. ‘Bijvoorbeeld het moment van het spreekrecht veranderen’, zegt Schot. ‘Misschien pas als de schuld is vastgesteld, dat dan pas het spreekrecht wordt uitgeoefend.’
Winnaars Meijers-beurzen 2024
Dit jaar stelde de Faculteit der Rechtsgeleerdheid twee Meijers PhD posities ter beschikking aan talentvolle onderzoekers. Joyce Schot, verbonden aan de afdeling Criminologie, kreeg de beurs als deelnemer aan het Pre-PhD Programme (PPP). Haar promotores waren prof. dr. mr. M.J.J. Kunst en prof. dr. J.W. De Keijser. Titel van haar onderzoeksvoorstel was “Victim personal statements: investigating their impact on judges’ decisions about guilt and sentencing.”Zij begint met haar PhD per februari 2025.
De tweede positie was een open positie voor kandidaten van binnen en buiten Leiden, deze ging naar Joni Oyserman.
Helaas konden dit jaar niet meer posities worden gecreëerd door middel van ‘matching’, zoals in voorgaande jaren, gezien de taak waarvoor de faculteit als geheel momenteel gesteld staat.
De jury bestond dit jaar uit: Katrien Klep (voorzitter), Philippe van Gruisen, Marloes van Noorloos, Hans-Martien ten Napel en Tim Lubbers.
De jury was erg tevreden over de kwaliteit van de onderzoeksvoorstellen van de kandidaten. Juryvoorzitter Katrien Klep: ‘De voorstellen waren inhoudelijk zeer verschillend en ook methodologisch was er grote diversiteit. Het laat zien dat de nieuwe generatie onderzoekers op zoek is naar de juridische vragen die gesteld moeten worden bij de ontwikkelingen van deze tijd en dat zij daar op een innovatieve manier vorm aan geven. De interviews waren mede daardoor heel interessante gedachtewisselingen waarin de kandidaten blijk gaven van grote wetenschappelijke nieuwsgierigheid.‘
Jan-Willem Oomen